"Pudicam ille dixit, ego impudicam": un'ipotesi di commento digitale della contr. 2, 7 di Seneca il Vecchio
Federica Barcellona, "Pudicam ille dixit, ego impudicam": un'ipotesi di commento digitale della contr. 2, 7 di Seneca il Vecchio. Tesi magistrale, Università degli Studi di Palermo (A.A. 2016/17). Relatore: Prof. Alfredo Casamento. Correlatore (cura degli aspetti informatico-umanistici): Prof. Paolo Monella. Edizione critica di riferimento per il testo: Lennart Håkanson, L. Annaeus Seneca Maior, Oratorum et rhetorum sententiae, divisiones, colores. Teubner: Leipzig 1989 (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana).
Thema
120.1Quidam, cum haberet formosam uxorem, peregre profectus est. In
120.2viciniam mulieris peregrinus mercator commigravit. Ter illam appellavit
120.3de stupro adiectis pretiis; negavit illa. Decessit mercator, testamento he-
120.4redem omnibus bonis reliquit formosam et adiecit elogium: 'Pudicam
120.5repperi'. Adit hereditatem. Redit maritus, accusat adulteri ex suspicione.
Controversia
120.6PORCI LATRONIS. Quamquam eo prolapsi iam mores civitatis sunt, ut
120.7nemo ad suspicanda adulteria nimium credulus possit videri, tamen ego
121.1adeo longe ab eo vitio iam patientiam aut mium abesse videor, ut
121.2magis timeam, ne quis in me aut nimiam patientiam aut nimium stuporem
121.3arguat, quod tam seram querellam detuli: non accuso adulteram
121.4nisi divitem factam; ex ea domo ream protraho, in qua iam nihil meum
121.5est. Cum ego tam diu peregrinatus sim, nullum periculum terra marique
121.6fugerim, plus ista intra unam viciniam quam ego toto mari quaesii
121.7post tantos impudicitiae quaestus si tacere possum, confitendum habet
121.8in hac me causa afuisse, ut in accessionem patrimoni peregrinando
121.9cum uxore certarem. Illud, iudices, mihi tormentum est, quod notato
121.10iudicio vestro, ut multiplicatam dotem perdat, plus tamen ex quaesto
121.11habet habitura est, quam quantum damnatae perdendum est: tantum
121.12in istam dives amator effudit, ut post poenam quoque expediat fuisse
121.13adulteram.
121.14Quae praeceperim uxori proficiscens, scio. Cetera, quemadmodum
121.15adulescens formosus, dives, ignotus in viciniam formosae et in absentia
121.16viri nimium liberae mulieris commigraverit, quemadmodum adsidua
121.17satietate continuatae per diem noctemque libidinis exhaustis viribus
121.18perierit, interrogate rumorem. Vos interrogo, iudices, quid offici mei fuerit:
121.19poteram ego salvo pudore meo nihil de hereditate suspicari, in quo
121.20etiam nomen auctoris ab uxore doctus sum? Veni nihil aliud quam ut
121.21fortunam meam querar; nam causam melius vos nostis.
121.22Tempus est, iudices, de uxore marito credi. Concedo mulierem
121.23tam formosam amari potuisse; pudica certe sic amari, ne sollicitaretur
121.24potuit. Neque est, quod dicat: 'non in meo istud arbitrio positum'.
121.25Erratis vos, iudices, si non maius ad sollicitandam matronam putatis
122.1irritamentum spem corrumpendi quam faciem quamvis amabilem visu.
122.2Si tantum in formosa sperari posset quantum placere potest, omnes formosae
122.3in se universos oculos converterent. Matrona, quae tuta esse
122.4adversus sollicitatorum lascivias volet, prodeat in tantum ornata,
122.5quantum ne immunda sit; abeat comites eius aetatis, qua impudici, si
122.6nihil aliud, in verecundiam annorum removendi sint. Ferat iacentis in
122.7terram oculos. Adversus officiosum salutatorem inhumana potius quam
122.8inverecunda sit, etiam in necessaria resalutandi vice multo rubore confusa.
122.9Sic se in verecundiam pigneret, ut neget longe ante impudicitiam
122.10suam ore quam verbo. In has servandae integritatis custodias
122.11nulla libido inrumpet.
122.12Prodite mihi fronte in omne lenocinium composita, paulo obscurius
122.13quam posita veste nudae, exquisito in omnes facetias sermone, tantum
122.14non ultro blandientes, ut quisquis viderit non metuat accedere; deinde
122.15miramini, si, cum tot argumentis impudicitiam praesumpserit, cultu, incessu,
122.16sermone, facie, aliquis repertus est, qui incurrenti adulterae se
122.17non subduceret!
122.18Internuntium, puto, illa sollicitatoris arripi et denudari iussit, flagella
122.19et verbera et omne genus cruciatus poposcit, in plagas deterrimi
122.20mancipi vix imbecillitatem muliebris manus continuit. Quotiens absentis
122.21viri nomen imploravit, quotiens, quod non una peregrinaretur, questa
122.22est! Nemo sic negantem iterum rogat.
123.1Cum quo questa es? Apud quem indignata es? Abunde te in argumentum
123.2pudicitiae profecturam putas, si stuprum tantum negaveris, quod
123.3plerumque etiam impudicissima spe uberioris praemi de industria simulat?
123.4Quando de iniuria tua viro scripsisti et, ne in occasionem similis
123.5iniuriae solitudo tua pateret, maturiorem reditum rogasti? Et quanto decentius
123.6contumeliam penetralium meorum uxoris epistula quam testamento
123.7sollicitatoris cognoscerem! Miserrimus omnis saeculi maritus: sic
123.8contempta absentia mea etiamnunc iniuriam meam nescirem, si qui fecerat
123.9tacere voluisset.
123.10Totiens sollicitata non iram in istam faciem, qua placere poteras,
123.11convertisti? Non omne ornamentum veluti causam talis iniuriae execrata
123.12es? Quod proximum est a promittente, rogata stuprum tacet!
123.13Inspicite adulterae censum: ex eo impune est, quod adulter isti dedit.
123.14Si est aliquid, quod non dederit, quid singillatim omnia percenseo?
123.15Quicquid ego agnovi meum, do tibi; miser maritus cum omni censu
123.16meo inter munera adulteri lateo. 'Sola heres esto.' Quid ita? 'Habes', inquit
123.17'scripsit causas: quia, cum semel appellassem, cum iterum appellassem,
123.18cum tertio appellassem, non corrupi'. O nos nimium felici et aureo,
123.19quod aiunt, saeculo natos! Sic etiam qui impudicas quaerunt pudicas
123.20honorant? 'Omnium bonorum meorum, omnis pecuniae meae sola
123.21heres esto, quia corrumpi non potuit, quia tot sollicitationibus expugnari
123.22non potuit, quia tam fideliter pudicitiam custodivit.' Tace paulisper
123.23nomen auctoris: numquid non testamentum viri creditis? Ecce nullam
123.24in uxore suspicatus infamiam, inter mutuum eius amorem (aut certe
123.25ita creditum) iam moriturus tabellas occupare si volo et invicem
124.1muneribus meis imponere elogium, ex testamento adulteri petendum
124.2est.
124.3'Sola heres esto, quamvis aliena, quamvis ignota, tantum quia pudica,
124.4quia incorrupta est.' Quid? Isti tam censorio adultero non mater est, non
124.5soror, non propinqua? An nulla earum pudica est? Idcirco scilicet cum
124.6tantis divitiis peregrinas urbes in honorem pudicitiae ignotae perambulat:
124.7illic, ubi natus est, nulla pudica erat, atque illic, ubi negotiatus, quia
124.8nulla non prostituta erat, vacuo testamento pudica heres per errorem
124.9quaesita est.
124.10Ego adulteram arguo, qui in matrimonium recepi, qui communis ex
124.11ista liberos precatus sum, qui pudicam libentissime crederem. Adeone
124.12iam ad omnem patientiam saeculi mos abiit, ut adversus querimoniam
124.13viri uxor alieno teste defendatur? At hercules adversus externorum
124.14quondam opiniones speciosissimum patrocinium erat 'ego viro placeo'.
124.15At ego, si hunc morem scribendi recipitis, in conspectu vestro ita scribam:
124.16uxor mea heres ne esto, quod peregrinante me adamata est, quod heres
124.17ab adulescente alieno ac libidinoso relicta est, quod tam infamem hereditatem
124.18adit. A duobus vos testamentis in consilium mitto: utrum secuturi
124.19estis? Quo ab adultero absolvitur an quo damnatur a viro?
124.20Unus pudicitiae fructus est pudicam credi, et adversus omnes inlecebras
124.21atque omnia delenimenta muliebribus ingeniis est veluti solum ac
124.22firmamentum in nullam incidisse fabulam. ✝novos fortasse non in omnium
125.1existimationem ocure et horrendum multa deinde ab variae daturis
125.2experimenta.✝ feminae quidem unum pudicitia decus est; itaque ei
125.3curandum est esse ac videri pudicam...