[Garufi 3,1 - 3,1 missing]

[Garufi 3,2 - 3,6] [Charta 15r] [Charta 3] prima mundi etas est ab Adam usque ad diluuium, continens annos, iuxta hebraicam ueritatem, mille sexcentos quinquaginta sex, iuxta Septuaginta uero interpretes duo milia ducentos quadraginta duos; generationes uero iuxta utramque editionem numero decem, que uniuersali est deleta diluuio, sicut primam cuiusque hominis obliuio demergere consueuit etatem.

[Garufi 3,7 - 3,16 missing]

[Garufi 3,17 - 4,2] secunda etas a Noe usque ad Abraam generationes iuxta hebraicam ueritatem complexa decem, annos autem ducentos nonaginta duos.
porro iuxta Septuaginta interpretes anni mlxxii.
generationes uero xi.
hec uero quasi pueritia fuit generationis populi Dei.
et ideo in lingua inuenta est hebrea.
a pueritia namque homo incipit nosse loqui, que idcirco appellata est, quod fari non potest.
ab Adam itaque usque ad Abraham iuxta hebraicam [Charta 15v] [Charta 4] ueritatem computantur anni mille nungenti quadraginta octo, secundum Septuaginta interpretes fiunt anni tria milia trecenti xiiiiiu.

[Garufi 4,3 - 4,10] tertia ab Abraham usque ad Dauid, generationes iuxta utramque auctoritatem xiii annos uero, secundum Hebreorum auctoritatem nungentos quadraginta duos complectens; iuxta Septuaginta uero interpretes anni tria milia c xxxuii.
hec uelud quedam adolescentia fuit populi Dei, a qua etate incipit homo posse generare, propterea Matheus euangelista generationum ab Abraham sumpsit exordium, qui etiam pater multarum gentium constitutus est, quando mutatum nomen accepit.
ab Adam uero iuxta Hebreorum auctoritatem usque ad Dauid fiunt anni duo milia octingenti nonaginta, secundum Septuaginta interpretes tria milia cu.
cur autem annorum hec diuersitas sit, in sequentibus ostendetur.

[Garufi 4,11 - 4,17] quarta a Dauid usque ad transmigrationem Babilonis annos habens, iuxta hebraicam ueritatem, cccccdlxxiii, iuxta uero Septuaginta translationem xii amplius generationes iuxta utrosque codices xuii, [Charta 16r] quas tamen euangelista Matheus certi misterii gratia xiiiiiu ponit a qua uelud iuuenili etati populo Dei regum tempora ceperunt; hec namque in hominibus etas apta gubernando solet existere regno.
ab exordio autem prime etatis, usque ad trasmigrationem Babilonis computantur anni tria milia ccclxxiii secundum Hebreorum auctoritatem, iuxta lxx uero interpretes anni tria milia quingenti nonaginta.

[Garufi 4,18 - 4,25] quinta quasi senilis etas a transmigratione Babilonis usque in aduentum Domini Saluatoris in carne.
generationibus et ipsa xiiiiiu.
porro annis, secundum Hebreorum auctoritatem, quingentis octoginta uiiiiix extenta; iuxta Septuaginta autem annis quingentis Septuaginta uiii, in qua graue senectute fessa malis crebrioribus plebs hebrea quassatur.
taliter itaque ab exordio temporum usque ad incarnationem Christi Domini secundum Hebreorum auctoritatem prosequente beato Ieronimo fiunt anni tria milia dcccccmlii.
uerum iuxta Septuaginta interpretes, quos omnino Greci secuntur, numerantur anni uduiii.
Eusebius autem, quem Orosius secutus est, inter utrosque numerat annos ucxcuiiiiix quibus pene omnes [Charta 16v] latini utuntur.

[Garufi 4,26 - 5,2] sexta etas, que nunc agitur, nulla generationum, uel teporum serie certa, sed ut etas decrepita, ipsa totius seculi morte comsumenda: has erumpnosas, plenasque laboribus mundi [Charta 5] etates, quique beati felici morte uicerunt septimam iam sabbati perhennis etatem suscepti, octauam beate resurrectionis etatem, in qua semper cum Domino regnent, expectant.

[Garufi 5,3 - 5,10] etas quippe duobus modis dicitur: aut enim hominis, sicut a natiuitate infantia usque in annos septem, pueritia usque ad annos quattuordecim, adolescentia a quinto decimo usque in uicesimum octauum, iuuentus usque ad xluiiiiix, senectus a quinquagesimo usque ad lxxuiiiiix, decrepita ab anno octogesimo quousque uita finitur.
aut mundi, cuius prima etas ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, tertia ab Abraham usque ad Dauid, quarta a Dauid usque ad captiuitatem Iudeorum in Babiloniam, quinta deinde usque ad aduentum Saluatoris, sexta, que nunc est usque quo mundus iste finiatur, quarum decursus per generationes, et regna euidentius infra, prout inuenire potui, explicabo.

[Garufi 5,11 - 5,18] [Charta 17r] creator omnium uisibilium et inuisibilium, qui trinus et unus Deus est, in principio creauit celum et terram, mare, et omnia, que in eis sunt, tempora quoque instituit, nam prima die in lucis nomine condidit angelos, secunda die in discretionis uocabulo speciem aquarum, quarta luminaria celi, uidelicet solem, et lunam, et stellas, que temporum sunt ordinationes, quinta animantia ex aquis, sexta animantia ex terra, et hominem, quem appellauit Adam, et posuit in paradiso, cuius de latere dormientis costam tollens, mulierem edificauit, ut eius adiutorio genus propagaret humanum, septima autem die requieuit Deus ab omni opere prime ac noue conditionis; hoc autem secundum licteram.

[Garufi 5,19 - 5,19] incipit prima etas.

[Garufi 5,20 - 5,25] primo igitur anno, postquam de paradiso Adam ligni uetiti culpa proiectus est, cognouit uxorem suam genuitque Cayn, deinde Abel, quorum unus, uidelicet Abel, iustus simplex ac innocens fuit et Deo placens, ideoque iustus.
Cain uero superbus, inuidus, ac nocens, et Deo displicens, ideoque iniustus, qui sola inuidia fratrem occidit.
unde et fratricide Deus iratus, maledictionem intulit, [Charta 17v] eiusque progeniem execratus est, atque ex eo filii hominum dicti sunt.

[Garufi 5,26 - 5,32] Adam uero cum cxxx esset annorum, genuit filium, nomine Seth.
hic fuit uir bonus, et iustus, de cuius prosapia homines exorti, filii Dei dicti sunt.
superuixit autem Adam, postquam genuit Seth, annis dccc secundum hebraicam ueritatem, usque ad quinquagesimum sextum annum natiuitatis Lamech.
uerum Septuaginta interpretes ante natum Seth posuere annos cccxxx, postea dcc.
Seth interpretatur resurrectio, significans resurrectionem Christi a mortuis, cuius mortem illatam a Iudeis significat Abel, qui dicitur iustus, a fratre Cain occisus, secundum Septuaginta, annum cccxxxu, secundum Hebreos ccxxxu.

[Garufi 6,1 - 6,6] [Charta 6] Seth habens annos cu genuit Enos, cui superuixit annos dcccxui usque ad clxuii annum natiuitatis Lamech, porro Septuaginta interpretes ante natum Enos annos ccu postea posuere annos dccuii.
Enos interpretatur homo, de quo Deus benedicitur, iste cepit inuocare nomen Domini, quia hominum est proprium, ut suae fragilitatis memores, inuocent conditoris auxilium, eorum dumtaxat, qui in fide Christi [Charta 18r] uiuentes, filii resurrectionis sic esse letantur, secundum septuaginta, annum dcxxu, Hebrei cccxxu.

[Garufi 6,7 - 6,10] Enos habens annos xc genuit Cainan, cui superuixit annos dcccxu secundum Hebreos, idest usque ad lxxxiu annum natiuitatis Noe, sed Septuaginta interpretes ante natum Cainan cxc annos, postea dccxu posuere, secundum lxx annum dccxxu iuxta Hebreos cccxcu.

[Garufi 6,11 - 6,13] Cainan habens annos lxx genuit Malalehel, post cuius ortum uixit annos dcccxl id est usque ad clxxix annum natiuitatis Noe; Septuaginta interpretes ante natum Malalehel clxx postea dixere dccxl, secundum septuaginta annum dcccccmxcu iuxta Hebreos cccccdlx.

[Garufi 6,14 - 1,16] Malalehel annorum lxu genuit Iareth, cui superuixit annos dcccxxx usque ad ccxxxiu annum natiuitatis Noe; Septuaginta uero ante natum Iareth clxu postea posuere dccxxx.
septuaginta annos mcxxii, Hebreos dcxxii.

[Garufi 6,17 - 6,25] Iareth annorum clxii genuit Enoch, cui superuixit annis dccc usque ad ccclxui annum natiuitatis Noe.
in hac generatione nusquam [Charta 18v] codices discrepant. hunc Enoch non nulla diuina scripsisse Iuda apostolo attestante comperimus.
sed ut beatus Agustinus dicit: non frustra non sunt in eo canones scripturarum, qui seruabantur in templo hebrei populi succedentium diligentia sacerdotum, nisi quia ob antiquitatem suspecte fidei iudicata sunt, nec uerum esse, quae ille scripsisse poterat inuenire, unde illa, quae sub eius nomine proferunt, et comtinet illas de gigantibus fabulas, quod non habuerint homines patres, recte a prudentibus iudicantur non ipsius esse credenda.
septuaginta mdcclxxxuii, Hebrei dclxxxuii.

[Garufi 6,26 - 6,34] Enoch annos lxu genuit Mathusalam post eius ortum ambulauit cum Deo ccc annis, idest usque ad cxiii annum natiuitatis Lamech secundum Hebreos.
Septuaginta interpretes ante natum Mathusalam posuere clxu annos, postea cc.
iste quidem non apparuit mortalibus, quia tulit illum Deus ab eis.
bene autem in septima generatione Enoc, qui interpretatur dedicatio, tulit a mortalibus Deus, quia ciuitas electorum in sex huius seculi pro Deo laborans etatibus, in septima sabbati futuri gloriam dedi[Charta 19r]cationis expectat, atque reprobi sola presenti sunt felicitate contenti.
Cain uero ciuitatem, quam statuit non in septima generationes, sed in primogenito Enoch filio consecrat.
Septuaginta mcccliiiiiu, Hebrei dccclxxiiiiiu.

[Garufi 7,1 - 7,7] [Charta 7] Mathusalam annos clxxxuii genuit Lamech, cui superuixit annos dcclxxxii idest usque ad diluuium.
Septuaginta interpretes ante natum Lamech clxuii, ponunt annos, postea dcccii qui numerus, ut lector facillime uidebit, iuxta hebraicam ueritatem xx annos; iuxta ipsorum uero auctoritatem xiiiiiu annis diluuii tempora transiit.
de qua famosissima questione doctissimi patres Ieronimus in libro questionum hebraicarum, Augustinus in libro de ciuitate Dei quinto decimo plenissime disputant.
Septuaginta mdcxlui, Hebrei mille lui.

[Garufi 7,8 - 7,12] Lamech annos clxxxii genuit Noe, cui superuixit annos dxcu usque ad sextum annum ante diluuium.
Septuaginta ante natum Noe ponunt annos clxxxuiii et postea dlxu.
in hac sola generatione summa uniuersitatis discrepat, quia xxiiiiiu annis plus [Charta 19v] uixisse Lamech in Hebreis, quam in Septuaginta translatorum codicibus inuenitur.
Septuaginta duo millia ccxlii.
Hebrei mdclui.

[Garufi 7,13 - 7,27] Noe anno dc diluuium factum est, mense secundo septima decima die mensis.
hic perficitur prima etas continens secundum hebraicam ueritatem annos mille dclui; iuxta septuaginta uero annos duo milia ccxlii.
sane de differentia annorum inter hebream, et lxx interpretum auctoritatem ne quis nos laceret, nouas mouisse questiones, legat prephatorum patrum memorata opuscula, et intelliget hanc iam olim notissimam fuisse distantia cuius originis distantiam cum beatus Augustinus sollertissime quesisset, dixit in libro suprascripto, capitulo tertio decimo inter alia sic: credibilis ergo quis dixerit cum primo de bibliotheca ptolomei describi ista ceperunt tunc aliquid tale fieri potuisse in codice uno, sed primitus inde scripto, unde iam lacius emanaret, ubi potuit quidem accidere etiam scriptoris error.
sed hoc in illa questione de uita Mathusalem, non absurdum est suspicari: quamuis de eo quidam dicant, quod tempore diluuii Mathu[Charta 20r]salam, ubi pater eius Enoch Deo uolente seruatus fuerit, posteaque in hoc mundo xx annis uixerit.
et post aliquanta beatus idem Augustinus in eodem: recte inquid fieri nullo modo dubitauerim, ut cum diuersum aliquid in utrisque codicibus inuenitur, quandoquidem ad fidem rerum gestarum utrumque esse non potest, uerum ei lingue potius credatur unde est in aliam per interpretes facta translatio.

[Garufi 7,28 - 7,28] explicit prima etas.

[Garufi 7,29 - 7,29] incipit secunda.

[Garufi 7,30 - 8,6] secunda seculi etate, prima hora huius diei, quae est uicesima septima mensis secundi, egressus est Noe de arca, in qua pauci, idest octo anime salue facte sunt per aquam, quod com[Charta 8]memorans in epistola beatus apostolus Petrus mirifice statim exponere curauit, cum subiunxit: quos, et uos nunc similis forme saluos fecit baptisma non carnis depositio sordium, sed conscientie bone interrogatio in Deum per resurrectionem Iesu Christi, qui est in dextera Dei.
in aqua diluuii baptismum in arca, et his quae continebat ecclesiam, et fideles illius in octonario animarum numero misterium dominice resurrectionis, in cuius fide baptizamur, docens esse figuram.

[Garufi 8,7 - 8,11] uixit quoque Noe post diluuium annos cccl [Charta 20v]usque ad luiii anuum natiuitatis Abrahe.
Sem uero centum ac duorum annorum Arfaxat Chaldeos originem duxisse Ieronimus scribit.
superuixit autem Sem nato Arfaxat quingentis annis, idest usque ad quinquagesimum annum natiuitatis Iacobus.
Septuaginta mmccclxxuiiiiix, Hebrei mdcxciii.

[Garufi 8,12 - 8,23] Arfaxat annos xxxu genuit Sale.
hic Septuaginta interpretes unam generationem plus quam hebraica meritasueritas posuere, dicentes, quod Arfaxat tum esset cccxxxu annorum genuerit Cainam, qui cum cxxx annorum fuerit, ipse genuerit Sale, quorum translationem euangelista Lucas hoc loco uidetur esse secutus.
uerum chronografi Grecorum cum generationum seriem ad auctoritatem hebraicam castigassent, ablata una generatione Cainan, nec tamen numerum annorum in generationibus, quas cum eis habuere communes, ad eorum auctoritatem castigare curassent, propriam secuti auctoritatem dederunt huic etati annorum summam minorem quidem Septuaginta translatorum editione annis cxxx sed super hebraicam ueritatem annis dcl maiorem, idest annos dcccxlii.
uixit autem Arfaxat post natum Salem [Charta 21r]annis ccciii cui tamen Septuaginta interpretes post natum Cainan scribunt annos cccccdxxx et Cainan post natum Salem cccccdxxxuiii.
a Sale Samaritani et Indi.
septuaginta mmdcxxxix, Hebrei mdccxxiii.

[Garufi 8,24 - 8,27] Sale annos xxx genuit Heber, cui superuixit annos cccccdiii usque ad xui annum natiuitatis Iacob.
Septuaginta interpretes ante natum Heber posuere annos cxxx, postea ccciii.
ab hoc Heber Hebreorum nomen, et genus oritur.
Septuaginta duo m septingenti xxxix, Hebrei m octingentos luii.

[Garufi 8,28 - 9,11] Heber annos xxxiiiiiu genuit Falech, cui superuixit annos cccccdxxx usque ad lxxix annum natiuitatis Esau, et Iacob.
Septuaginta ante natum Falech annos posuere cxxxiiiiiu postea cccxxx.
Falech interpretatur diuisio, cui propterea tale nomen imposuere parentes, quia tempore natiuitatis ipsius, turris hedificata, et terra per linguarum confusionem diuisa est, cuius diuisionis Arnobius rethor in expositionem psalmi ciiiiiu ita meminit: Sem primogenito Noe pars facta est a Perfida, et Bactris usque in Indiam longe, et [Charta 21v]usque Rinocururis, que spacia terrarum habent linguas sermone barbarico xxuii, in quibus linguis gentes sunt patriarum quadringente et sex, non diuersarum linguarum, sed, ut dixi, diuersarum patriarum.
uerbi gratia, cum una lingua latina sit, sub una lingua diuerse sunt patriae, Apulorum, Ca[Charta 9]labrorum, Lucanorum, Brutiorum, Sampnitum, Picenorum, Tuscorum, ex his, atque huiusmodi similia si dicamus.
Cham uero filius secundus Noe Arinocururis usque Gadira habens linguas sermone punico a parte Garamantum, latinum a parte Boree, barbarico a parte meridiei.
Etiopum et Egyptiorum a barbaris interioribus uario sermone uiginti duabus linguis in patriis ccc nonaginta quattuor; Iafeth autem tertius a Media usque ad gadira ad Boream: habet autem Iafeth flumen Tigridem, qui diuidit Mediam, et Babiloniam in patriis ducentis sermones uarios in linguis uiginti et tribus.
sunt omnes simul lingue septuaginte due; patrie autem generationum mille, in tripartito secundo hoc ordine site sunt.
habet autem, ut diximus, Iafeth flumen Tigridem, qui diuidit Mediam, et Babiloniam: Sem autem Eufratem: Cham uero Geon, qui uocatur Nilus.
[Charta 22r]septuaginta mmdcccccmiii, Hebrei mcdlxxxuii.

[Garufi 9,12 - 9,14] Falech annos xxx genuit Reu cui superuixit annos ccix.
Septuaginta ante natum Reu, cxxx annos ponunt, postea cuiiiiix.
his temporibus primum templa constructa, et quidam principes gentium tanquam dii sunt adorati.
Septuaginta, mmmxxxu, Hebrei mdcccxuiiiixix.

[Garufi 9,15 - 9,17] Reu annos xxxii genuit Seruch, cui superuixit annos ccuii.
Septuaginta ante natum Seruch cxxxii posuere annos, postea ccuii.
tunc Citharum regnum dicitur exortum, ubi primus regnauit Thanaus.
Septuaginta mmmclxu, Hebrei mdcccxluiiiiix.

[Garufi 9,18 - 9,21] Seruch annos xxx genuit Nabor cui superuixit annos ccc: Septuaginta ante natum Nahor ponunt annos cxxx postea cc.
tunc Egyptiorum imperium dicitur inchoasse, primo eis regnante Uizoues; secundum Septuaginta mmmccxliiiiiu, secundum Hebrei mdcccccmlxxuiii.

[Garufi 9,22 - 9,24] Nahor annos xxix genuit Thare, cui superuixit annos cxxuiii.
Septuaginta ante natum Thare ponunt annos lxxuiiiiix postea cxxuiiiiix.
tunc Assiriorum, Siciniorumque regnum nascitur, his primum Belo, illis Agialeo regnante.

[Garufi 9,25 - 9,25] [Charta 22v] Hebrei mdcccccmxluiii.

[Garufi 9,26 - 9,31] Thare annos lxx genuit Abraham cui superuixit annis cxxxu.
hactenus seculi secunda etas protenditur, cuius tota series recensita, beatus Augustinus in libro de ciuitate Dei xui capitulo x hoc modo conclusit.
fiunt itaque anni a diluuio usque ad Abraham mille septuaginta duo, secundum uulgatam editionem, hoc est interpretum Septuaginta.
in Hebreis autem codicibus longe pauciores annos uidelicet ccxcii perhibent inueniri, de quibus, rationem nullam, aut difficillimam reddunt.
Otosius:

[Garufi 10,1 - 10,5] [Charta 10] ab Adam primo homine usque ad Ninum magnum regem, cuius anno xlii natus est Abraham, fiunt anni tria milia clxxxiiiiiu.
a Nino autem uel Abraham, usque ad Cessarem Augustum, idem usque ad natiuitatem Christi, que fuit anno imperii Cesaris xlii cum facta pace cum Parthis, Iani porte clause sunt et bella toto orbe cessarent, colliguntur anni duo milia xu.

[Garufi 10,6 - 10,6] incipit tertia etas.

[Garufi 10,7 - 10,12] tertia mundi etas a natiuitate certe Abrahe patriarche, qui cum Septuaginta quinque annorum esset, relicta gente et patria ad imperium [Charta 23r]Dei uenit in terram Canaan, accipiens promissionem nascituro de semine suo saluatore, in quo benedicentur omnes gentes simul, et se ipsum in gentem magnam esse futurum, quarum una spiritualis, altera promissio carnalis.
his temporibus Ninus, et Semiramis eius uxor Assiriis regnabant.
Zaroas magicam artem tunc primum inuenit.
Otosius:

[Garufi 10,13 - 10,18] ante annos Urbis condite mccc rex primus apud Assyrios, qui eminere ceteris potuit, Ninus fuit, quique primus dominationis libidini arma foris extulit, atque cruentam uitam per totam Asiam bellis egit: quamuis pater eius Belus prius obscure regnauerit autem annis lii, quo occiso, successit ei uxor sua Semiramis, que cum et ipsa xlii annos regnauit, non minus crudeliter medio imperi sui tempore totius Asie regina Babyloniam urbem instaurauit, caputque regni Assyriorum ut esset, instituit iimmxxxiii.

[Garufi 10,19 - 10,20] Abraham anno lxxxui genuit Ysmahel, a quo Ysmahelitem.
genuit autem Ysmahel duodecim duces, et uixit annos cxxxuii.
mmxluiii.

[Garufi 10,21 - 10,24] idem Abraham cum esset annorum c genuit Ysahac, qui primus, et solus in tota testamenti ueteris serie legitur octaua die circumcisus quod [Charta 23v]non sine magno misterio priuilegium est filio promissionis donatum, et postquam genuit Ysahac uixit Abraham lxxu annos usque ad xu annum natiuitatis Esau, et Iacob.
iimmcuiii.

[Garufi 10,25 - 10,27] Ysahac habens annos lx genuit Esau, et Iacob patriarchas Idumee, et Israelitice gentis, post quorum ortum uixit Ysahac annos cxx.
his temporibus primus Argos regnauit Inanchus cuius filia Io, quam Egiptiii mutato nomine Ysidem colunt.

[Garufi 10,28 - 10,28] duo milia c nonaginta uiiiiix.

[Garufi 10,29 - 11,4] Iacob habens annos xci genuit Ioseph: Ioseph autem annorum xui erat, quando uenditus est a fratribus suis, quique xxx erat annorum cum post uincula carceris stetit in presentia Pharaonis, et cum xxxuiiiiix annorum esset etatis, Iacob pater es descendit in Egyp[Charta 11]tum in animabus lxx.
ipse autem Iacob tunc erat cxxx annorum, qui postea in Egypto uixit annos xuii.
huius temporibus Memphis in Egypto ab Ape Argiuorum condita, Sparta quoque a Sparto filio Foronei regis Argiuorum condita.
ab Abraham uero usque ad introitum filiorum Israhel in Egypto fiunt anni ccxc.
Orosius:

[Garufi 11,5 - 11,6] ante anno Urbis condite mxl in Achaia [Charta 24r]fuit seuum diluuium totam eandem prouinciam uastans.
item Orosius:

[Garufi 11,7 - 11,9] ante annos Urbis condite muiii fuit apud Egyptum insolita fastidiendaque ubertas, deinde iugis et intolerabilis fames, cui Ioseph uir iustus et sapiens diuina prouisione subuenit.
eo tempore Foroneus Grecie leges dedit.
iuxta Hebreos anni iimmcccccdlii.

[Garufi 11,10 - 11,26] abitatio filiorum Israhel qua manserunt in Egypto fuit annorum cccccdxxx, quibus expletis eadem die egressus est omnis exercitus Domini de terra Egypti, ut scriptura testatur exodi.
quorum tamen summam annorum chronografi ei a septuagesimo quinto anno natiuitatis Abrahe, quando terram repromissionis intrauit, computant, sequentes editionem Septuaginta interpretum, que dicit: habitatio autem filiorum Israhel qua intrauerunt in Egypto, et in terra Chanaan, ipsi, et patres eorum a septuagesimo quinto anno natiuitatis Habrahe anni cccccdxxx quam necessario sequendam et ipsa hebraica ueritas ostendit, que narrat Chaat filium Leui, quem natum esse constat in terra Chanaan, uixisse anni cxxxiii et filium eius Amram patrem Moysi annos cxxxuii et ipsum Moysen lxxx fuisset annorum tempore [Charta 24v] egressionis de Egypto.
quia nimirum horum sumam annorum constat quadringentos et triginta implere non posse: annuit autem horum translationis et apostolus, cum ait: Abrahe dicte sunt repromissiones, et semini eius: non dicit et seminibus, quasi in uno, et semini tuo qui est Christus.
dico testamentum confirmatum a Deo, que post cccccd et xxx annos facta est lex non irritam fecit ad euacuandas promissiones patrum.
erat autem Moyses lxxx annorum et Aaron lxxxiiiiiu annorum, quando locuti sunt ad Pharaonem, qui postea uixerunt annos xl donec habitatio filiorum Israhel fuit per desertum.
Orosius:

[Garufi 11,27 - 12,4] ante annos Urbis condite dcccx.
Anfectione Athenius tertius a Cecrope regnauit, cuius temporibus aquorum illuuies maiorem partem populorum Thessalie assumpsit, paucis per refugia montium libertatis, maxime in monte Parnoso: in cuius circuitu Deucalion tunc regno potiebatur qui tunc ad se ratibus confugientibus susceptos per gemina Parnasi iuga fouit aluitque, a quo propterea genus hominum reparatum ferunt.
tunc etiam in Ethiopia partes [Charta 12] plurimas dirosque morbos pene usque ad [Charta 25r]desolationem exestuauisse, et ne forte diuisa temporam esse credantur, ut Dei furoris bellici, et tempestate subacta, Mediam Liber pater sanguine madefecit, cedibus oppleuit, libidinibus polluit, gentem utique nulli unquam hominum obnoxiam uernacula tantum quiete contentam.
item Orosius:

[Garufi 12,5 - 12,11] anno ante Urbem conditam dcccu Egyptus decem plagis attrita est per manum Moysi ducis, quem Deus misit ad Pharaonem, ut dimitteret populum suum.
postquam uero Pharao dimisit Israhelem, insecutus est eum cum omni suo exercitu usque ad mare rubrum: et Hebreis per medium sicci maris tuto gradientibus, uniuersa Egyptiorum multitudo simul cum rege suo aquarum inundatione in mari necata est, quorum multitudo hoc solo uel maxime argumento conicere possumus, quod eos sexcenta milia uirorum timuerunt atque fugerunt.
tunc quoque temporis Athlans astrologiam inuenit.

[Garufi 12,12 - 12,12] iimmdcccccmxciii.

[Garufi 12,13 - 12,26] Moyses autem annos xl eductum ex Egypto regit populum Israhel in deserto.
quorum primo anno tabernaculum Domino construit, et uii mensibus [Charta 25v]opus perficiens, mense primo anni secundi prima die mensis erexit.
hucusque ut Eusepius commemorat quinque libri Moysi continent gesta annorum tria milia dccxxx secundum Septuaginta seniorum interpretationem, quot uero annos huius temporis hebraica ueritas contineat Ioseppus in primo contra Appionem grammaticum libro ita commemorat; neque igitur apud nos habentur innumera uolumina inter se discordantia, sed duo tantum et xx sunt libri, qui omnium temporum seriem continens qui ex iuste creduntur diuinitus inspirati ex quibus quinque sunt Moysi continentes legis uite et successionis humane prosapiam usque ad ipsius Moysi terminum pertendentes, qui paulo minus ad tria milia annorum continentiam gerunt.
a Moyse uero Hebrei litteras habere ceperunt.
his autem temporibus Iob de filiis Edom quintus ab Abraham, pronepos Ysaac in terra Us que est in regione Philistinorum, tunc patrie rector principabatur.
Esau namque ipse est.
Edom, qui genuit Rahuel, Rahuel autem genuit Zara.
hic itaque Zara genuit Iob, qui alio nomine dicitur Iobab.
hucusque ex libro Genesis prosecuti sumus.
[Charta 26r]ex hoc autem ex libro iosue, et iudicum usque ad regum tempora.
iimmdxuiiiiix.

[Garufi 12,27 - 13,14] Iosue annos xxui regit populum, ut Ioseppus docet.
nam scriptura sancta quod fuerint anni ducatus illius tacet.
quare autem Eusebius in chronicis xxuii annos posuerit infra [Charta 13] dicemus.
primo namque ducatus sui anno decimo die primi mensis populum, patefacto Iordanis alueo, in terram repromissionis induxit, quo uidelicet anno, ut in chronicis prefati Eusebii repperimus, principium erat quinquagesimi primi iobelei, secundum Hebreos: idest anni duo milia quingenti erant ab initio mundi completi, singulis iobeleorum ordinibus per quinquagenos deputatis.
constat enim a principio quia mdclui ad diluuium usque fuere anni.
inde ad Habraham ccxcii qui lxxu erat annorum, quando promissionem Dei acceperit.
promissionis anni cccccdxxx, ducatus Moysi anni xl qui profecto numerus non duo milia quingentos, sed septem minus, idest duo milia cccccdxciii ut prenotamus, annos implent.
Iosue autem impetrauit a Deo, et solem uersus in meridiem in eodem loco stare fecit diei unius spa[Charta 26v]tio, ut non effugiendi solatium hostibus, cum quibus pugnabat, minime preberet, quousque idem Iosue de inimicis ulcisceretur.
erant ipsi enim quinque reges Amorreorum.
Dominus quoque misit super eos lapides magnos de celo, et multo plures mortuo sunt lapidibus grandinis, quam gladio.
Iosue cx annorum mortuus est.
eo tempore Troia in quadrigis uigebat, in qua Trous prius regnauit.
iimmdluiiiiix.

[Garufi 13,15 - 13,18] Othonihel annos xl populum Dei rexit.
hic autem de tribu Iuda primus in Israhel Domino iubente, constituitur.
huius temporibus primis, filii Israhel seruire Chusan Rasathaim regi Mesopotamie annis uiii.
eodem tempore Cathinus filius Agenoris litteras Grecie dedit.
iimmdcxxxix.

[Garufi 13,19 - 13,22] Loth annos lxxx filius Gera, filius Gemini, qui utraque manu utebatur pro dextera, cuius in principiis seruiuit Israhel Eglon regi Moab annis xuiii donec cum ipse percusso Eglon ipse liberauit.
hoc tempore Cirene ciuitas condita est in Libia.
tunc quoque fabule ficte de rebus gestis ab hominibus sceleratis.
iimmdclxxx.

[Garufi 13,23 - 13,26] Deborra prophetissa annos xl de tribu Effraim [Charta 27r]cum Barach de tribu Neptalim cuius in initio ducatus oppressit filios Israel Iabin rex Chanaan xx annis qui regnabat in Asor.
sed occiso ab Israel principe militie eius Sisara, prostratus tandem, ac humiliatus est.
hoc tempore Miltus condita.
et tunc Apollo cytharam repperit.
iimmdccxxx.

[Garufi 13,27 - 13,32] Gedeon, qui et Ieroboal xl annis de tribu Manasse, sub quo seruiuit Israhel Madianitis, et Amalechitis uii annis.
sed Gedeon pugnante liberatus est.
nam per uelleris signum, sicut a Deo petiit, confortatus ipse cum ccc solummodo uiris, quos secum habuit, uicit hoc bellum, in quo cesa sunt cxx milia uirorum.
eo tempore Tyrus condita ante templum Ierusolimorum anni ccxl ut scribit Ioseppus.
Mercurius Lyram condidit.
in Italia primus Ianus regnauit.
iimmdccxlii.

[Garufi 13,33 - 14,3] Abimelech Gedeonis filius annos iii, qui regnabat in Sichem.
hic autem Gedeonis [Charta 14] filius ex concubina occidit lxx fratres suos filios patris eius ex matrimoniis.
remansitque Ionathas filius Ieroboal minimus, et absconditus est.
ipso quoque tempore Hercules Ilium uastat.
[Charta 27v]uastat Saturnus in Italiam fugiens, ibi post Ianum regnauit.
iimmdccxlu.

[Garufi 14,4 - 14,7] Pthola annis xxiii filius Phoa patrui Abimelech, uir de Ysachar, qui habitabat in Sanir montis Effraym.
fuitque his temporibus bellum Laphitarum, et Centaurorum, quod scribit Palefactus primo de incredibilibus libro.
notabiles fuisse dicuntur equites Thessalorum.
in Troia post Laomedontem regnauit Priamus.
iimmdcclxuii.

[Garufi 14,8 - 14,10] Iahyr annis xxii ex tribu Manasse.
his diebus Hercules agonem Olimpiacum constituit, a quo usque ad primam olimpiadem supputantur anni cccccdxxx.
Carmentes litteras latinas inuenit.
iimmdcclxxiii.

[Garufi 14,11 - 14,14] Iepte Galaadites annis ui Philistim, et Ammanite deprimunt Israhel, ex quibus Ammanite debellantur a Zepte, qui in libro iudicum ab ete Moysi usque ad semetipsum ait supputari annos ccc.
Hercules in flammis se iniecit.
Amazonum tunc regnum uigebat, quod usque ad Alexandri Magni tempora mansisse legimus iimmdcclxxx.

[Garufi 14,15 - 14,16] Abessan de Bethleem annos uii Agamenon Micenis imperat annos xxxu [Charta 28r]cuius annos xu Troia capitur.
iimmdccxc.

[Garufi 14,17 - 14,21] Achilon Zabulonites annis x.
hic cum annis x suis in Septuaginta interpretibus non habetur, pro quo annos supplendo Eusebius Iosue filio Nun, Samuheli et Sauli, quorum annos scriptura non dicit, plures annos, quam in Iosepho legebat, annotauit, quatenus ab egressu filiorum Israhel ex Egypto, usque ad edificationem templi ccclxxx annorum summam scriptura predicat habere.
Orosius:

[Garufi 14,22 - 14,25] ante Urbem conditam cccccdxxx annos raptus Helene, coniuratio Grecorum, et concursus mille nauium, dehinc decennis obsidio, ac postremo famosium Troie excidium predicatur.
in quo bello per decem annos cruentissime gestos; quas nationes quantosque populos idem turbo inuoluerit, Omerus poeta in primis clarus luculentissimo carmine palam fecit.

[Garufi 14,26 - 14,28] Thares autem Frigius, qui Troie hystoriam scripsit, dicit: quia in illo bello perierunt ex Achiuis ccclxii milia.
ex Troianis autem usque ad ciuitatem perditam clxui milia; ciuitate uero perdita cclxui milia iimmdccxcuiii.

[Garufi 14,29 - 15,4] [Charta 28v] Labdon de tribu Effraim annis uiii.
huius anno tertio Troia capta est, regnante in italia Latino, completis a primo anno Cecropis, qui primus apud Atticam regnauit ccclxxu a quadragesimo autem et tertio anno Nini regis Assiriorum.
iuxta Eusebium autem expletis a mundi principio annis quattuor milia xuiiiiix.
a diluuio anni mlxxxuii.
a natiuitate Abrahe, et quadragesimo tertio anno Nini regis annos dcccxxxu.
a natiuitate Moysi anni cccccdx.
capta igitur Troia, Eneas, paucis interuenientibus annis, in Italia profugus ueniens, [Charta 15] commouit, bella excitauit cum Turno Dauni filio regis Tuscorum, dimicans eum interemit, eiusque sponsam sibi uxorem accepit, et per triennium regnans multos populos implicuit odio, excidioque afflixit.
iimmdcccxxxuiiiiix.

[Garufi 15,5 - 15,5] mortuo autem Labdon, seruiuit Israhel Philisteis annis xl.
Sanson de tribu Dan.
iimmdcccxcuiiiiix.

[Garufi 15,6 - 15,8] Sanson de tribu Dan annos xx.
hactenus iudicum tempora liber signat habens annos cccccdxcuiiiiix.
quibus transactis ex libris regnorum, et prophetarum, et ex romanorum hystoriis diu iam inchoatis acta prosecuntur.

[Garufi 15,9 - 15,12] [Charta 29r] iudices autem Latini duodecim, qui postea Romani nuncupati sunt, post tertium annum captiuitatis Troie, ut quidam uolunt, octauum, regnauit Eneas annis iii.
post quem Ascanius annis xxxuiiiiix.
ante Eneam uero Ianus, Saturnus, Picus, Faunus, Latinus in Italia regnauerunt annis circiter cl Ascanius Enee filius Albam urbem condidit iimmdccc.

[Garufi 15,13 - 15,19] Heli sacerdos annis xl.
in Ebreorum libro xl anni inueniuntur.
in Septuaginta autem interpretatione xx.
Hectoris filii Ilium receperunt, expulsis Antenoris posteris, Heleno sibi subsidium ferente.
Latinorum tertius Siluius Enee filius frater Ascanii regnat annis xxuiiiiix, quique post mortem patris editus ruri fuerat educatus et Siluii post uiniiGarufi has 'posthumii'; other manuscripts have 'post iunii'; both readings 'post iunii' and 'postumii' are equivalent in terms of vertical lines: all depends on how these lines are connected to create different graphemes.
nomen accepit, a quo omnes Albanorum reges Siluii uocati sunt.
reges Sicioniis defecerunt, qui ab Egealeo usque ad Zeuxippum, regnauerunt annis nongentis lxii.
post quos sacerdotes carnii constituti sunt.
iimmdccc.

[Garufi 15,20 - 15,21] Samuhel annos xii ut docet Iosephus: in scriptura enim sancta quandiu prefuerit minime patet.
ab hoc tempora prophetarum incipiunt.

[Garufi 15,22 - 15,23] Latinorum quartus Eneas Siluius regnat annis xxxi.
tunc temporis Omerus poeta clarus fuis[Charta 29v]se putatur, iuxta Ysidorum.
iimmdcccxc.

[Garufi 15,24 - 15,26] Saul primus Hebreorum rex annos xx et huius quia in canonica scriptura non habetur, de antiquitatis Iosephi libro, tempus regni notauimus.
in Lacedemone regnauit primus Euristeus annos xlii.
Corinthi primus Arethis annis xxxu.

[Garufi 15,27 - 15,27] quarta etas.

[Garufi 15,28 - 15,31] quarta mundi etas non solum cum inchoato Iudee gentis imperio, sed et cum innouata promissione, que patribus olim data est, imperii christiani sumit exordium, iurante domino Dauid ueritatem: de fructu uentris eius sedere super sedem eius.
ex hoc autem reges Iuda designantur iimmdcccccmxxx.

[Garufi 16,1 - 16,5] [Charta 16] Dauid ex tribu Iuda rex regnauit annis xl.
hunc propheta Nathan arguit propter peccatum, atque legem Dei docuit eum.
quo tempore regnauit Latinorum quintus Latinus Siluius annis l.
tunc Ephesus condita ab Andronico.
Carthago quoque condita est, ut quidam uolunt, a Harcedone Thyrio, ut uero alii, a Didone filia eius anno cxliii post Troianum excidium.
iimmdcccccmlxx.

[Garufi 16,6 - 16,12] Salomon filius Dauid annos xl qui quarto regni sui anno, mense secundo templum Domino [Charta 30r]edificare coepit et in Ierusalem, collectis ab egressu Israhelis ex Egypto annis cccccdlxxx ut regum quoque liber testimonio est, quod in figura uniuersi temporis, quo in hoc seculo Christi edificatur ecclesia, que in futuro perficitur; septem annis perfecit, et septimo octaui anni mense dedicauit.
Achias Sylonites propheta Salomoni regi predixit quod per mulieres a mandatis Domini declinaret.
regina Saba uenit audire sapientiam Salomonis.
Latinorum sextus Alba Siluius Siluii Enee filius regnauit annis xxix iimmdcccccmlxxxuii.

[Garufi 16,13 - 16,20] Roboam filius Salomonis annos xuii.
ex eo quippe regnum Israhel a Iuda diuiditur.
Hieroboam namque de tribu Effraim separauit decem tribus a domo Dauid, et a Domino: in figuram hereticorum, qui se suosque sequaces a Christo, et ecclesia segregant.
huius quinto anno Sisac rex Egypti Ierosolimam templum expoliauit.
Iaddo propheta in Samaria natus.
hic ad Ieroboam immolantem uitulis missus in sermone Domini uenit, eumque arguit immolantem.
hunc ad propriam reuertentem leo in uiam strangulauit, eo quod propheta alius eum fefellit.
Latinorum septimus Egyppus Siluius Albe superioris regis filius [Charta 30v]regnauit annis xxxiii.
Samus condita, et Smirna in urbis modum amplificata.
iimmdcccccmxx.

[Garufi 16,21 - 16,23] Abia filius Roboam annos iii.
hic pugnantem contra se Ieroboam superauit, occisis de exercitu eius md eo quod sperasset in Domino.
sub hoc Abymelech pontifex fuit iiimmmxxxi.

[Garufi 16,24 - 16,29] Asa filius Abia annos xli.
ab hoc conductus Benadab rex Sirie contra Israhel percussit omnem terram Neptalim.
Asa ydola destruit, templum mundat, egredientem contra se Zara Ethyopem cum suo sternit exercitu.
Amri rex Israhel emit montem Samarie a Somer duobus talentis argenti, et edificauit eum.
Hahiel de Bethel Hiericho instaurat.
Latinorum octauus Capis Siluius Egyppi superioris regis filius regnauit annis xxuiii.
hic Capuam in Campaniam condidit.
iiimmmlui.

[Garufi 16,30 - 17,5] Iosaphat filius Asa regnat annis xxu.
iste fecit rectum coram Domino.
Helias Thesbites de terra Arabum de tribu Aaron tres semis annos pluuiam continuit propter peccata Acab, et populi Israhel.
et inter cetera magnalia Heliseum filium Saphath de terra Ruben, qui erat de Abel Meula pro se uncxit prophetam.
Israhel et Iuda hoc inter se differunt, quod omnis populus prius appellabatur Israhel: et qui regna[Charta 31r]bant de genere Dauid in Ierusalem appellabantur Iuda.
et quoniam ab Israel uituli aurei colebantur in Dan et in Bethel: propterea ab Assiriis primum capta est Samaria, non tamen omnino deleta.
et multo post tempore Iudas a Chaldeis ductus est in Babilonem: quia minora peccauerunt.
Latinorum [Charta 17] nonus Carpentus Siluius superioris regis filius Capis regnauit annis xiii post quem filius eius Thyberinus Siluius annis uiii a quo, et fluuius appellatus est, Tyberius qui prius Albola dicebatur.
post quem Agrippa Siluius filius eius annis xl, cuius temporibus Homerus fuisse, in Grecia perhibetur.
iiimmmlxiiiiiu.

[Garufi 17,6 - 17,13] Ioram filius Iosaphat annis uiii, cuius diebus recessit Edom, ne esset sub Iuda, et constituit sibi regem.
ambulauit autem Ioram in uiis domus Achab: filia quippe Achab erat uxor eius.
Helyas curru igneo rapitur quasi usque ad celum.
et Heliseus heres prophetie derelictus, primo miraculo aquam Iericho sanat.
Abdias propheta de tribu Sichem in agro Bethacaran natus discipulus Heliae fuit: tertius quinquagenarius cum quinquaginta militibus ab Hocozia ad Heliam missus, cui et petitus pepercit [Charta 31v]Helyas, ne eum ignis, sicut duos ante quinquagenarios, consumeret.
hic ergo Hocozie relicto ministerio prophetauit.
Micheas de tribu Effrem in Morasti ortus: quoniam peccantem Achab sepius arguebat, sub Ioram filio eius precipitio ualde porrecto iactatus occubuit iiimmmlxu.

[Garufi 17,14 - 17,17] Azarias filius Ioram anno primo.
hunc Azariam cum filio Ioas, et nepote Amasia ob enormitatem scelerum, et quia nec patrem, filiumue quispiam eorum bonum habebat, inde eos Matheus euangelista a Domini Saluatoris genealogia secludit.
Ioiadab filius Rechab clarus sacerdos habetur, qui uixit annis cxxx.
iiimmmlxxi.

[Garufi 17,18 - 17,22] Athalia mater Azarie annis ui quae uidens interfectum ab Ieu rege Israhel filium suum Azariam, interfecit omnem stirpem regiam domus Ioram, preter solum Ioas filium Azarie, quem Iosabeth soror Azarie uxor Ioade pontificis furata est de medio filiorum regis, cum interficerentur.
in Septuaginta interpretibus uii annis regnasse Athalia narratur.
Zacharias prophetauit iiimmmcii.

[Garufi 17,23 - 17,30] Ioas filius Azarie annis xl.
iste bono principio, et fine usus pessimo.
in principio sui regni templum innouat.
in extremis inter cetera facinora [Charta 32r]Zachariam quoque filium Ioiade tutoris quondam, ac regnificatoris sui inter templum, et altare lapidare precepit, quem ob meritorum gratiam Dominus in euangelio filium Barachie, idest benedicti Domini, cognominauit.
Latinorum duodecimus Aremus Siluius Agrippe superioris regis filius regnauit annis xuiii qui presidium Albanorum inter montes, ubi nunc Roma est, posuit.
huius filius fuit Iulius proauus Iulii Proculi, qui cum Romulo Romam commigrans fundauit Iuliam gentem.
iiimmmcxl.

[Garufi 17,31 - 17,34] Amasias filius Ioas annis xxix.
Heliseus propheta sepelitur in Samaria.
Azahel rex Sirie afflixit Israhel.
Latinorum tertius decimus Auentinus Siluius superioris regis filius maior regnauit annis xxxuii atque in eo monte, qui nunc pars est urbis, mortuus, ac sepultus eternum loco uocabulum dedit.
iiimmmcxcii.

[Garufi 18,1 - 18,4] [Charta 18] Azarias, qui et Ozias filius Amasie annis lii.
Ysayas prophetare cepit in diebus Ozie regis Iuda ante duos annos terremotus, quem uolunt eo tempore accidisse, quo ingressus Ozias templum Dei, ubi sacerdotium uindicabat, et terra per[Charta 32v]cussa est, et cineres altaris effusi sunt, et ipse rex percussus lepra.

[Garufi 18,5 - 18,5] item Hieronimus.

[Garufi 18,6 - 18,23] Ozias qui et Azarias duplici nomine, et uno quidem atque eodem tempore Ysayam, Osee, Iohel, et Amos prophetasse ex rebus quae ponuntur in titulo cognoscimus, quod principium uerbi Domini fuit in Oseae filio Beri.
Amos autem pater Ysaye, non ut plerique autumant, tertius duodecim prophetarum est.
sed aliis diuersisque apud Hebreos scribuntur litteris.
iste quidem primam, et extremam litteram habet Aleph, et Sade.
ille uero Hayn, et Samech.
tradunt autem Hebrei Oseae, et Amos, et Ysayam.
et Iohel, ac Ionam isdem prophetasse temporibus, uidelicet in diebus Ozie, Iohatam, Achaz, et Ezechie regum Iuda, et in diebus Ieroboam filii Ioas regis Israhel.
de Iona quidem in regum uolumine ita scriptum est: anno xu Amasie filii Ioas regis Iuda regnauit Ieroboam filius Ioas regis Israhel in Samaria annis xli et fecit quod malum est coram Domino, et non recessit ab uniuersis peccatis Ieroboam filii Nabath, qui peccare fecit Israhel.
ipse conuertit fines Israhel in Samariam ab introitum Emath usque ad mare solitudinis, iuxta uerbum Domini Dei Israhel, quod locutus est in manu serui sui Iona [Charta 33r]ilii Amathi prophete, qui fuit Deleth.
dicunt autem Hebrei hunc esse filium uidue Sareptene, quem Helias propheta mortuum suscitauit.
Assyriorum rex tricesimus sextus Thonos Concoleros, qui uocatur grece Sardanapallus, Tharsum, atque Anchialem condidit, et in prelio uictus ab Arbato Medo scinet incendio concremauit.
usque ad id tempus fuisse reges Assyriorum historia refert, et fiunt simul anni mcxcuii.
omnes autem anni regni Assyriorum a primo anno Nini supputantur mccxl.

[Garufi 18,24 - 18,24] Orosius:

[Garufi 18,25 - 18,33] anno ante Urbem conditam lxiiiiiu nouissimus apud Assyrios regnauit Sardanapallus uir muliere corruptior, qui inter scortum gregis femine habitu purpuram collo gestans a prefecto suo Arbato, qui tunc Medis preerat inuisus atque execrationi habitus, excitis Medorum populis ad bellum prouocatus, et uictus, ardenti pire se iniecit: exin Arbates Medus, Assyriorum imperio destructo, regnum in Medos transtulit, tibiubi primum ipse regnauit annis xxuiii.
Macedonum regnum inchoat primum habens caranum annis xxuiii.
Lacedemoniorum reges deficiunt, Lidorum incipiunt.
Latinorum quartus decimus Procax Sil[Charta 33v]uius Auentini superioris regis filius regnauit annis xxiii.
post quem quintus decimus Amulius Siluius annis quadraginta iiimmmccuiii.

[Garufi 19,1 - 19,6] [Charta 19] Ioatham filius Ozie rex iustus annos xui.
hic inter cetera uirtutum bonoarum opera, portam domus Domini sublimissimam edificauit, quae in actibus apostolorum speciosa uocatur.
omnes siquidem porte templi in terra fuerunt, excepta speciosa, quae pendebat, que ab Hebreis uocabatur Iohatham Olimpias prima ab Elliensibus constituitur post annos troiane captiuitatis cccxcu.
Remus, et Romolus generantur Marte et Ilia.
iiimmmccxxiii.

[Garufi 19,6 - 19,16] Achaz filius Ioatham annis xui.
Raasim rex Damasci uicto Achaz multos de Iuda Damascum transtulit.
et Faceae filius Romelie rex x tribuum, que appellabantur Israhel, et regnabat in Samaria, centum uiginti milia percussit de Iuda hominum bellatorum, et ducenta mulierum, puerorumque, et puellarum cum infinita preda in Samaria duxit captiua.
rursumque idem ipsi experimentum habentes fortitudinis suae atque uictorie ueniunt ad Iudeam, et Hierusalem, cupiatque debellare, et non potuerunt: quia auxiliatus est eis Dominus sub occasionae misericordiae, qua populum libe[Charta 34r]raret obsessum, filium suum per prophetam nuntiaus de Uirgine nasciturum.
tunc Ysayas propheta missus est cum Asub filio suo in occursum Achaz, ut diceret ei, ne timeret, et cor eius ne formidaret a duabus istis caudis ticionum fumigantium, quos uocat Raasim, et Faceae: eo quod in ipsis esset finiendum regnum Syrie, idest Damasci, et regnum Samarie, idest decem tribuum, quae alio nomine appellabantur Effraim.

[Garufi 19,17 - 19,17] hec Hieronimus item:

[Garufi 19,18 - 19,24] legimus, quod regnante Iohas, Zacharias filius Barachie, quem prophetam fuisse dubium non est, sacerdos fuerit templi Domini, cui precepit Achaz, ut altare simile altari Damasci faceret, quod minime fecit.
et dierum narrat liber, quod Ezechias filius Achat quesierit Dominum in diebus Zacharie erudiri in timore Domini.
Achat filius Iohatham rex impiissimus, qui clausit ianuas templi, et in ualle Gennon adorauit Baalmi, et filium suum ydolis consecrauit: ab hoc conductus Thegath Falasar rex Assyriorum, et Rasin regem Syrie interfecit, et habitatores Damasci transtulit Cyrenen.

[Garufi 19,25 - 19,35] anno post euersionem Troie cccccdxuiii siue, ut placet Oroio, annis cccccdiiiiiu.
olim[Charta 34v]piade autem sexta, que quinta demum anno, in medio expletis, apud Heliden Grecie ciuitatem Agone, et ludis exercere solet.
Urbi xi kalendas maias, ante sex annos quam decem tribuum Israhel a Sennacherib rege Chaldeorum transferentur, Roma in Italia condita in monte Palatino a Remo et Romulo geminis auctoribus natis annos xuiii filiis Rehe Siluie, quae erat filia Numitoris fratris regis Amulii uirgo Uestalis, sed constuprata consualibus ludis.
Sabine rapte anno ab Urbe condita tertio Remus rostro pastorali a Fabio Romuli duce occisus est.
regnumque Romulus parricidio inbuit, atque raptas Sabinas impiis nuptiis confederatas, maritorum, et parentum cruore dotauit.
Romulus itaque interfecto primum auo Numitore, dehinc Remo fratre arriput imperium, urbemque constituit; regnum aui, muros fratris, templum soceri sanguine dedicauit.
sceleratorum manum promissa inpunitate collegit.
primus illi campus ad bellum forus fuit, mixta sibi bella ciuilia, et externa numquam defutura significans.
Titum Tacium Sabinorum ducem honestum, postquam in societatem regni assumpsit, occidit iiimmmccliii.

[Garufi 20,1 - 20,3] [Charta 20] Ezechias filius Achaz annis cccxl.
huius [Charta 35r]anno sexto Salamanassar, rex Assyriorum capta Samaria decem tribus Israel transtulit in Assyrios, cuius regnum a primo Ieroboam steterat annis cccxl.
Thobias tunc cum eis ab eisdem Assyriis ductus est in ciuitate Niniue.

[Garufi 20,4 - 20,4] Ieronimus:

[Garufi 20,5 - 20,24] Niniues metropolis fuit Assyriorum, quorum reges Phul, et Thegat Phalassar, et Sennacherib decem tribus ceperant.
scriptum est enim, quod Thegat Phalassar rex Assyriorum sub rege Achat ascendit in Damascum, et uastauerit eam, et transtulerit habitationes eius Cirenen et Raasin interfecerit, et quod tetenderit insidias Faceae filio Romelie, Oseae filius Elam, et percusserit eum, et interfecerit, et regnauit pro illo annis nouem.
et quod uenerit Salmanassar rex Assyriorum, et obsederit Samariam, que nunc Sebaste uocatur tribus annis, et nono anno regni Osee ceperit eam, uictumque Oseae in carcerem miserit, et transtulerit Israhel in Assyrios, posuitque mala, et in hor iuxta fluuium Gozam in ciuitatibus, et in montibus Medorum.
septimo anno post mortem Achaz, tempore quo regnare cepit Achaz iam nouem Ezechias erat annorum sed regnante Achaz due et semis tribus sub eo capte sunt: reliquae autem tribus sub [Charta 35v]Ezechia qui ei successit in regnum.
omnia hec decem tribus perpessi sunt, eo quod semper contra Iudam prebebat auxilium.
fugato Assirio regnauit Iude Ezechia uir iustus.
Ezechias enim percussit Philistiim usque Gazam, et depopulatus est, et usque ad urbes munitas: quamuis Sennacherib Assirius prius inter ceteras nationes eos deuastauerit Philisteos.
Sennacherip captiuum duxit Israel.
et Nabuchodonosor subuertit Hierusalem.
Ezechie uero super dies suos, xi annos ad uitam Deus adiecit.
mortuo Romulo qui xxxuiii annos regnauit, per quinos dies senatores rempublicam rexerunt, atque ita unus expletus est annus.
post quos Numa Pompilius annis xli regnauit, qui Capitolium a fundamentis edificauit, et leges, ac mores primus Romanis instituit, annumque in menses primus composuit iiimmmcccuiii.

[Garufi 20,25 - 20,27] Manasses filius Ezechie annis lu.
hic ob scelera sua catenatus et compeditus in Babylonia ducitur: sed ob penitentiam, et preces restituitur in regno.
cuius diebus Ysayas propheta secatus in duas partes occubuit.

[Garufi 20,28 - 20,28] Ieronimus:

[Garufi 20,29 - 20,33] tradunt Hebrei Ysayam socerum fuisset Manasse filii Ezechie regis Iuda.
Romanorum [Charta 36r]tertius Tullius Hostilius regnauit annis xxxi qui primus regum Romanorum purpura, et fascibus usus est, et adiecto monte Celio Urbem ampliauit, qui fulminis ictu cum domo sua arsit.
his temporibus Bitantium ciuitas a quodam Pausania rege Sparthanorum condita que postea Constantinopolis est appellata.
tunc quoque Sibilla claruit iiimmmcccxli.

[Garufi 21,1 - 21,2] [Charta 21] Ammon filius Manasse annis ii in ebraica ueritate ii annis, in septuaginta legitur regnasse xii.
hic a seruis suis interficitur.
Histius ciuitas in Ponto condita.

[Garufi 21,2 - 21,11] Iosias filius Ammon annis xxxi.
hic mundata Iudea et Hierusalem, templo etiam innouato, post abiectas idolarie sordes, pascha Domino celeberrimum facit octauo decimo anno sui.
et cum Nechaone Egyptiorum rege congressus occiditur in campo Magedo, que nunc Maximianipolis uocatur.
in Hebreo xxxi annum regnasse Iosias, in septuaginta interpretum xxxii legitur.
sed Eusebius inter regnum eius, et Ioachim alium de suo addidit annum propter menses bis ternos, quibus Ioachaz, et Ioachim regnauerunt.
uerum quid ueritas habeat Ieremias pandit, qui se a tertio decimo anno Iosie usque ad annum quartum Ioachim xxiii annos [Charta 36v]prophetasse perhibet, cum Nabuchodonosor quarto anno Ioachim regnare cepisset.
nonodecimo autem imperii eius anno Ierusalem fuisse destructam.

[Garufi 21,12 - 21,20] Ieronimus: Ieremias cum esset puer cepit a tertio decimo anno Iosye regis Iuda filii Amos prophetauitque imperio eius annis xuiiiiix.
et postea sub Ioachim filio eius annis xi usque ad quintum mensem, quando a Babylonis capta est Hierusalem, Ioachaz uero, et Iechoniam ternos menses, quorum alter in Egyptum, alter cum matre ductus est in Babylone, in supradictis annis computantur, ac per hoc ab exordio prophetie sue, usque ad captiuitatem Hierusalem, in qua et ipse captus est, prophetauit annis xl preter illud tempus, quando ductus est in Egyptum ibique prophetauit in Taphnis.
fuit autem Ieremias de genere sacerdotum, qui habitabant contra septemtrionem in uico Anathoth, qui tertio miliario distat ab Hierusalem.

[Garufi 21,21 - 21,26] Romanorum quartus Ancus Martius Nume ex filia nepos regnauit annis xxiii qui Auentinum montem, et Ianiculum urbi addidit, et supra mare xui ab urbe miliario Hostiam condidit.
post quem Tarquinius Priscus annis xxxuii qui circum Rome hedificauit, numerum senatorum au[Charta 37r]xit, Romanos ludos instuit, muros, et cloacas hedificauit, Capitolium extruxit.
his diebus Arion Methimeus a delfino in thermis transportatus est.
tunc etiam Massilia condita.
tempore Tarquinii Epidaurus est condita, que postea Dirratium est nominata.

[Garufi 21,27 - 21,33] Ieronimus: legimus Niniuen, regnantem apud Hebreos Iosian a Saica rege Iudeorum fuisse destructam, que Dei iudicio palustribus aquis postea est submersa.
ex quo intelligimus primo tempore ad Ione predicationem acta penitentia Niniuitas sub curra regis Deum timentis ueniam consecutos: postea uero transactis plusquam centum annis in pristinis uitiis perseuerantes Dei in se prouocantes sententiam, quia non erat eis rex, qui sollicite Deum timeret, ut sui cura Dei iustistiam temperaret.
iiimmmccclii.

[Garufi 21,34 - 22,6] Ioachim filius Iosie annis xi.
post Iosiam regnauit Ioachaz filius eius tribus mensibus, quem Nechaon rex uictum ducens in Egyptum Ioachim constituit regem.
huius tertio anno Nabuchodonosor tapta Iherusalem, et plurimis captiuitatis, in quibus erant Danihel, Ananias, [Charta 22] Azarias et Misahel, pater uasorum templi in Babyloniam transfert.
a quar[Charta 37v]to Ioachim anno scriptum regum Nabuchodonosor computat: quia ex eo non solum Iudeis, et Chaldeis, sed et Assyriis, Egyptiis, Moabitis, aliisque innumeris gentibus cepit regnare Ioachim, qui et Iechonias filius Ioachim mensibus tres et diebus x.
hic circumdata a Chaldeis Hierusalem exiit ad regem Babylonis, et mater eius, et ductus est in Babylonis cum populo suo anno octauo regni Nabuchodonosor.
iiimmmccclxiii.

[Garufi 22,7 - 22,10] Sedecias, qui et Mathian filius Iosie annis xi.
huius anno xi, regis autem Babylonis nono decimo, Iudea capta est, in Babyloniam exilio ducta est, et templum Domini combustum anno ex quo fundari cepit cccccdxxx.
qui autem reliqui fuerant Iudei transfugerunt in Egyptum, qua post annos u percussa a Chaldeis in Babyloniam sunt, et ipsi transmigrati.

[Garufi 22,11 - 24,5] Ieronimus: Iosias filius Amon rex iustus tres habuit filios Ioachaz et Ioachim, et Sedeciam; iosie quippe successit in regno filius eius Ioachaz, quem rex Egipti Farao Necho captiuum duxit in Egyptum, ibique mortuus est.
quo statim in captiuitate ducto regnum optinuit in Hierusalem Ioachim frater eius.
quarto autem anno Ioachim huius filii Iosie [Charta 38r]patris Nabuchodonosor in Babilone suscepit imperium, atque ita factum est, ut annus, qui primus erat Nabuchodonosor in Babilone, quartus esset in Hierusalem regis Ioachim.
denique Nabuchodonosor octauo anno regni sui ueniens Hierusalem obsedit eam, et Iechoniam filium Ioachim cum matre, et principibus duxit in captiuitatem, qui tribus tantum post interfectionem patris eius Ioachim regnarat mensibus.
interfectus est enim Ioachim undecimo anno regni sui in Hierusalem.
Ioachim filius Iosie, sub quo etiam Holda mulier prophetauit, ipse est qui alio nomine appellatur Heliachim, et regnauit super Iudam et Hierusalem annis undecim cui successit in regnum filius eius Ioachim, cognomento Iechonias, qui tertio mense regni sui die decima captus a ducibus Nabuchodonosor ductus est in Babylonem, et in loco eius constitutus est Sedecias patruus eius: cuius anno xi Hierusalem capta, atque subuersa est, ipseque in Babylonem ductus ultra non reuersurus.
in his tribus captis atque transductis regnum Iuda finitum est.
Iechonias non fuit filius, sed nepos Iosie.
Ioachim filius Iosie regis crudeliter regnauit, eiusque sepultura nec narratur: habente scriptura sancta, ut omnes reges mor[Charta 38v]tuos referat, et sepultos, quasi bene fuit eis in presenti et in futuro bene erit.
hunc autem proprie narrat mortuum, et non sepultum: insepultum quidem, hoc est, a bestiis auibusque lacerandum.
hec est enim asini sepultura.
hunc itaque per prophetam Dominus arguit superbie, et quod diuitiarum magnitudine abuius sit in contemptum Domini, nec audierit uocem Dei.
nemo putet eundem in Danihelis principio esse Ioachim qui in ezechielis exordio Ioachim scribitur: iste enim extremam sillabam chim habet, ille chin habet: et ob hanc causam in euangelio secundum Matheum una uidetur esse generatio, quia secunda tesseris ire decas in Ioachim desinit filium Ozie, et tertia in a Ioachim filio Ioacham.
primo quidem ueniente Nabuchodonosor super Hierusalem non omnes Iudei pariter in captiuitatem ducti sunt; sed pars aliqua, et tertia uasorum sanctorum direpta est.
regem quoque Ioachim detentum simul cum Danihele, et eis qui cum Anania fuerunt in Hierusalem, captiuos in Babyloniam deduxerunt nec non et cum eisdem ciuitatis principibus.
Sedeciam autem in Hierusalem constituit regem eis, qui ibidem remanserant.
magnificatur etiam et in hoc, quod fecit Ioachim rex, quia dum Nabuchodonosor ad expugnandum Hierusalem uenisset, Ioachim rex [Charta 39r] [Charta 23] uidens imminens excidium ciuitatis, et intelligens hoc sine ira Dei esse non posse, uita contempta cum honore proprio ultro se protulit, tradiditque manibus hostium cum aliquantis principibus ciuitatis, ne ciuitas diruentur, ne templum hostili uastationi combureretur.
quod aspiciens Dominus Deus solita pietate commotus, furiosi regis Nabuchodonosor animos mitigauit, atque frenauit, ne aut subiectos occideret, aut ciuitatem dirueret, templumque combureret.
Ioachim uero prospiciente Domino in Babylonia honoratus est, atque sublimis effectus, filius namque Nabuchodonosor maior natu, qui fuit Euuilmerodac, mox ex quo regnare cepit, honorauit eum, et multis dignitatibus decorauit omnibus diebus uite eius.
Sedecias uero, qui in Hierusalem rex fuerat constitutus post Ioachim, cum hortante Hieremia propheta ut exiret ad regem Babilonie ibidem postea uenientem exire noluisset; ipse male periit, et omnis interfecta est eius generatio, et ciuitas uniuersa diruta est, templumque combustum; senes etiam cum iuuenibus sine aliqua misericordia furiosiorum gladiis interfecti sunt in circuitu templi, et sancta [Charta 39v]omnia impiorum manibus perquisita, ac sine more sublata sunt, ut in Babylonem transferentur.
Babylon autem fuit metropolis Chaldeorum cuius rex Nabuchodonosor cunctis usque ad Ethiopiam gentibus superatis inter ceteras uastauit Iudeam, diuque obsessam ierusalem undecimo anno cepit Sedecie, quem et ipsum captum duxit Antiochiam, que tunc uocabatur Reblatha, ibique coram patre filiis interfectis oculos Sedecie iussit auferri excecatumque misit in caueam, et in ritu ferarum traxit in Babyloniam.
quando autem a Chaldeis captiuata, et uastata est Hierusalem, tunc mandauit Nabuchodonosor rex principibus suis, ut Iheremiam de carcere extraherent: ibi enim Sedecias, et principes eius illum constituerant, eductus itaque de carcere beatus Hieremias petiiit ab eis tabernaculum testimonii et sancta a Moyse conscripta testimonia in deserto, et archam, et ea, que in archa habebantur, tabule legis scilicet, et uas aureum plenum manna, et uirga Aaron, quae fronduerat, et candelabrum aureum, et omnia, que fecit Moyses.
hec omnia itaque petiit ab ipsis principibus Hieremias dicens: si ista omnia a Deo consecrata in Babyloniam du[Charta 40r]xeritis contrarium uobis erit, et cauete ne patiamini sicut priores alienigene fuerunt perpessi: quia quando archam Domini testamenti depredati sunt, grauissima affectati sunt pena, cum manus Domini uehementissime eos contra baret et percussi fuissent a Domino nimia plaga doloris.
hec omnia predixit eis sanctus Hieremias.
quae audientes principes uniuersi, cuncta, quae petiiit Hieremias, tabernaculum scilicet, et archam, et cetera sacramenta superius dicta eidem tradiderunt, ex iussione uidelicet et mandato regis Nabuchodonosor.
omnia ergo hec sanctus Hieremias oblata secundum mandatum Domini in monte abscondit, atque constituit.
hi uero, qui cum eo ambulauerunt, scire uolentes uiam uel locum, non potuerunt: quia eis hoc noscere non permiserat Deus, nec digni fuerunt ut ea aliquando uiderent.
hec quidem Iosepus.
sed et alia plura, que illo tempore contigerunt hystorie illius commemorat per ordinem textus.
sacerdotes etiam, qui captiui sunt ducti ex Hierusalem, abstulerunt ignem sanctum de altari, quae seruari cupientes, absconderunt in spelunca: quem post septuaginta annis hi, qui reuersi sunt de captiuitate, requirentes, inuenerunt [Charta 40v]aquam crassam, et accipientes, dum super holocaustum disperserunt, statim ignis accensus est et holocaustum Domino liberauerunt.
principes uero Nabuchodonosor regis rogauerunt Hieremiam plurimum, ut ueniret in Babyloniam, quo nolente, quid uellet agere permiserunt ei, et cum omni reuerentia cum donis, et muneribus dimiserunt eum.
sedit [Charta 24] itaque sanctus Hieremias in medio eorum, qui remanserant in Masphat: quique iterum non desinentes a prauis et illicitis rebus, abhominationes prohibitas ceperunt comittere idolis seruientes, et Dominum impie contempnendo.
adiecerunt etiam, ut ipsum Hieremiam pertraherent secum sicut captiuum in Egypto, et quod non fecerunt barbari Babylonis, hoc isti qui proximi uidebantur circa eum crudeliter perpetrauerunt, inuitumque eum in EgyptoGarufi does not report a's longer version of this sentence, in his apparatus.
secum deduxerunt, et ibi dicitur esse defunctus lapidibus obrutus.

[Garufi 24,6 - 24,14] Ieronimus: ceteri prophete, ut Ysayas, Osee, Iohel, fuerunt ante captiuitatem decem tribuum Israel, siue duarum tribuum Iude, et Beniamin, alii post captiuitatem, ut Danihel, Aggeus, et Zacharias.
Hieremias uero et Iezechiel inminente captiuitate uaticinium texuerunt; sed alter eorum in terra [Charta 41r]Iuda, alter in Babylone.
post exordium enim uaticinationis Hieremie prophete Hierusalem tricesimo quinto eius anno Iezechiel in Babylone, his, qui cum eo capti fuerant, exorsus est prophetare: quinto uidelicet anno transmigrationis Iechonie.
Sophonias uero tempore Iosie prophetauit.
Hebrei arbitrantur Danihelem, et Ananiam, et Michaelem, et Azariam fuisse eunuchos in Babylonem.

[Garufi 24,15 - 24,15] explicit quarta etas.

[Garufi 24,16 - 24,16] incipit quinta etas.

[Garufi 24,17 - 24,18] quinta etas ab exterminio cepit regni Iudacici, quod iuxta prophetiam Hieremie septuaginta annis permansit.
iiimmmccclxxui.

[Garufi 24,19 - 24,25] anno xiiiiiu postquam percussa est ciuitas, qui est uicesimus quintus annus Ioachim, cum quo et Ezechiel captiuatus est: ipse Ezechiel in uisionibus Dei adductus est in terra Israel, et uidit renouationem ciuitatis, ac templi cerimoniarumque eius.
Romanorum sextus Seruius Tullius regnauit annis xxxiiiiiu qui tres montes urbi addidit, Quirinalem, Esquillinum, Uiminalem.
fossas circum muros duxit.
census ciuium Romanorum primus instituit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat; tunc inuenta sunt capita Romanorum ciuium octoginta iiiiiu milia.
iiimmmccclxxxuiiiiix.

[Garufi 24,26 - 26,11] [Charta 41v] anno xxui post euersionem Hierusalem, qui est xxxuii transmigrationis regis Ioachim, subleuauit Euuilmerodach rex Babylonis anno, quo regnare ceperat, capud Ioachim regis Iude de carcere, et pouit thronum eius super thronum regum, qui erant cum eo in Babylone.
meminit huius temporis adhuc futuri propheta Hieremias, ita scribens: ecce ego mittam, et assumam uniuersas cognationes Babylonis, ait Dominus, et adducam eos super terram istam, et super habitatores eius, et super omnes nationes, que in circuitu illius sunt, et interficiam eos, et ponam eos in stupore, et in sibilum, et in solitudines sempiternas, et seruient omnes gentes iste regi Babylonis lxx annis.
cumque inpleti fuerint annis lxx, uisitabo super regem Babylonis, et super gentem illam, ait Dominus, iniquitates eorum, et super terram Chaldeorum, et ponam illas in solitudines sempiternas.
et alibi scribens ad transmigrationem, quam transduxerat Nabuchodonosor de Hierusalem in Babylonem cum Hiechonia rege: cum ceperint impleri septuaginta anni in Babylonem uisitabo uos, et suscitabo super uos nomen meum in [Charta 25] bonum, et reducam uos ad locum istum, ait Dominus.
rursus eiusdem temporis iam [Charta 42r]preteriti uerba dierum ita recordantur: si quis euaserat gladium, in Babylonem ductus seruiuit regi, et filiis eius: donec imperat rex Persarum, et compleretur sermo Domini ex ore Hieremie, et celebraret terra sabbata sua: cunctis enim diebus desolationis egit sabbatum usque dum complerentur septuaginta anni.
anno autem primo Ciri regis Perserum ad explendum sermonem Domini, quem locutus fuerat per os Hieremie suscitauit Dominus spiritum Ciri regis Persarum, et cetera.
quibus uerbis ostenditur quia uastata Iudei Chaldea non, ut Assirii in Samaria, alios misere colonos; sed desertam reliquere terram, donec post annos lxx in ea rediere Iudei.
consentit hic Iosephus in decimo antiquitatum libro scribens templum, et Hierusalem, et omnem Iudeam lxx annis permansisse desolatam: qui rursus enumerando reges Babylonis (si tamen ille sic scripsit, et non codex fallit mendosus) centum fere annos ab euersa Hierusalem usque ad euersionem regni Chaldeorum facit colligi.
scribi enim post Nabuchodonosor, qui, teste scriptura sacra, xxu post euersam Hierusalem uixit annos, Euuilmerodach filium eius regnasse annos xuiiiiix.
post quem Eglesar filium eius annis xl, cui successisseGarufi does not record these words in his apparatus.
filium eius Laborsordach [Charta 42v]mensibus nouem.
hoc defuncto ad Balthasar, qui Naboan nuncupatur, transille imperium, qui cum iam decem et septem regnauerit annis, captam a Ciro Persarum, et Dario Medorum rege Assueri filio Babylonia.
item Darius autem Astiagis filius qui Babyloniorum dextruxit imperium cum Ciro cognato suo agebat annum sexagesimum secundum, cum Babylon fuisset inuasa, qui tamen alio nomine uocabatur a Grecis, quique Danihelem prophetam sumens ad se in Mediam duxit, et omni honore cum celebrauit.
huius Darii Danihel ipse ita meminit: in anno primo Darii filii Assueri de semine Medorum, qui imperauit super regnum Chaldeorum, ego Danihel, intellexi in libris numerum annorum, de quo factus est sermo Domini ad Hieremiam prophetam ut complerentur desolationis Hierusalem septuaginta anni.
Eusebius in temporum libro xxx annos ab euersione Hierusalem usque ad initium Ciri Persarum, Iulius autem Africanus lxx computat.
porro Ieronimus in expositione prophete Danihelis ita dicit: tradunt Hebrei huiuscemodi fabulam usque ad septuagesimum annum, quo Hieremias captiuitatem populi Iudeorum dixerat esse soluendam, de quo et Zacharias in principio uoluminis sui loquitur, irritam putans [Charta 43r]Dei pollicitationem Balthasar, falsumque promissum, uersum in gaudium fecit grande conuiuium insalutans quodammodo spei Iudeorum, et uasis templa Dei.
sed statim ultio secuta est.
item Ieronimus: sciendum est Balthasar non esse filium Nabuchodonosor, ut uulgo legentes arbitrantur, testimonium de Danihele proferentes; eo quod ipse dixerat Balthasari: pater tuus Nabuchodonosor; sed iuxta Belosum qui chaldeam scripsit hystoriam, et Iosepum, qui Uerosum sequitur, post Nabuchodonosor, qui regnauit annis xliii successisse in regnum eius filium, qui uocatur Euuilmerodach, de quo scribit et Hieremias, quod in primo anno regni sui leuauerit capud Ioachim regis Iude, et eduxit eum de domo carceris.
referth Iosepus quod post mortem Euuilmerodach in regnum patris successerit filius eius Neglisar: post quem rursum filius eius Laborsordoch: [Charta 26] quo mortuo Balthasar filius eius regnauerit, cum Danihel scripturam misticam in pariete legit, et interpretatus est.
quod autem Balthasaris patrem Nabuchodonosor uocat non facit errorem scientibus sancte scripture consuetudinem: quia patres omnes proaui uocantur.
Balthasar autem Chaldeus rex eadem nocte, qua Danihel ar[Charta 43v]guit eum, interfectus est a Dario rege Medorum, et qui Ciri regis Persarum auunculus fuit, et a Cyro Perse, quae duo regna Ysayas ascensorem bige, cameli, et asini uocat.
Darius igitur, quem Artarxersen dicunt Medis, successit in regnum annos natus lxii qui Danihelem in Mediam transduxit.
hunc Darium quidem quidam Astiagen alii Astiagis filium putatur.
fuit autem Danihel in Fusis castro, que metropolis est regionis Elamitarum, in qua turrem extruxit excelsam quadrato marmore edificatam tante pulchritudinis, ut usque in presens noua esse uideatur: in ea regum Persarum, atque Medorum conduntur reliquie.
iiimmmcccccdxxiii.

[Garufi 26,12 - 26,23] Persarum primus Cyrus regnauit annis xxx.
hic ut impleretur uerbum Domini ex ore Hieremie primo sui regni anno, laxata Hebrorum captiuitate, quinquaginta ferme hominum milia regredi fecit in Iudeam, restituens eis uasa templi Domini aurea, et argentea quinque milia cccccd.
qui congregati in Hierusalem mense septimo edificauerunt altare, et a primo die mensis eiusdem ceperunt offerre holocaustum Domino; anno autem secundo aduentus sui, mense secundo templi fundamenta iecerunt anno incensionis [Charta 44r]iuxta Africanum lxxii iuxta cronicam Cusebii xxxii.
sed, impedientibus Samaritis, intermissum est opus usque ad annum Darii secundum, qui etiam in regno Assueri, et Artarxersis scripserunt accusationem aduersus Iudeos, et remisit Artarxerses, ne edificaretur Hierusalem.
Romanorum septimus Tarquinius regnauit annis xxxu qui causa Tarquinii iunioris filii sui, qui Lucretiam corruperat, regno expulsus est: iste primum excogitauit uincla, taureas, fustes, lautomias, carceres, compedes, catenas, exilia, atque metalla.

[Garufi 26,24 - 26,32] Orosius: anno post urbem conditamccliiiiiuccxliiiiiu.
Brutus, expulso regis imperio, consul primum effectus est.
eo tempore Cirus rex Persarum uicit Babiloniam; urbem tunc cunctis opulentiorem cepit, subuertit atque destruxit, anno conditionis eius millesimo clxiiiiiu.
Cyrus autem rex Persarum proximi temporis successu Scithis bellum intulit, quem Tamiris ipsius prouincie regina ita cum suis obtruncauit, atque deleuit, quod de cc millibus militibus Persis, qui cum eo uenerant, nec nuntius quidem tante cladis in illo bello superfuit.
anno ab urbe condita ccxluin this folio, numerals seem to have been cancelled and overwritten by the same hand.
Darius Cyro apud Scitas interfecto post aliquantum interuallum [Charta 44v]forte regnum nepotis adeptus est: nam medius eorum regnauit Cambises Cyri filius.
iiimmmcccccdxxxi.

[Garufi 27,1 - 27,5] [Charta 27] Cambises Cyri filius annis uiii.
hic deuicta Egypto, cunctam eius religionem abhominatus, cerimonias eius et templa deposuit, Babylonem in Egipto edificauit.
hunc aiunt ab Hebreis secundum Nabuchodonosor uocari: sub quo et Tarquinii temporibus castissima Iudith Olofernem peremit.
his quoque temporibus Pitagoras philosophus claruit, qui Samo oriundus Crotone deguit, nouissime Metapontum addiit, ibique sepultus est.
iiimmmcccccdlxuiii.

[Garufi 27,6 - 28,10] Darius Istaspis filius annis xxxui.
inter Darium et Campisen regnasse duos fratres magos in libris chronicorum Eusebii repperimus, uerum Hieronimus in expositione Danihelis scribit, quod interfecto apud Messegetas Cyro, qui xxx annis regnauit in Persis, Campises successit in regnum: qui expletis octo annis duos Magos fratres habuit successores, quorum quidem unus Sinerdes Magus Panthapten filiam Cambisis duxit uxorem.
occisis quippe a populo magis, qui septem solummodo regnarant mensibus, idem Darius suscepit imperium: eadem uero Panthapten nupsit Dario, qui ex ea Xersen filium genuit: anno autem secundo Darii regis filii Istaspis, [Charta 45r]factus est sermo Domini ad Aggeum prophetam prius, et eodem anno postea ad Zachariam filium Barachie filium Addo.
iste est Addo, qui iuxta paralippomenon missus est ad Ieroboam filium Nabath, sub quo altare dirruptum est, et manus regis aruit, rursumque ad preces illius restituta est.
igitur a primo anno Cyri regis, usque ad secundum annum Darii filii Istaspis supputantur anni xl.
item Ieronymus.
secundo anno Darii septuagesimum annum desolationis esse completum Hieremias uaticinatus est, Zacharias quoque propheta, cum uisionis suae titulum in secundo anno eiusdem regis undecimo mense sabath uicesima quarta die preposuisset, adiecit dicens: Domine exercituum, usquequo non misereberis, et urbium Iuda, quibus iratus es.
iste septuagesimus annus est.
item quarto Darii regis anno dicit idem propheta: cum ieiunaretis, et plangeretis per hos septuaginta annos numquid ieiunium ieiunastis mihi?.
sed et Esdras extructo tantum altari, et iactis fundamentis templi ad litteras regis Exersis prohibitum opus refert.
tunc intermissum est opus Dei in Hierusalem, et non fiebat usque ad secundum annum Darii Persarum.
prophetauerunt autem Aggeus propheta, [Charta 45v]et Zacharias filius Addo prophetantes ad Iudeos, qui erant in Iudea, et Hierusalem in nomine Domini Dei Israel.
tunc surrexerunt Zorobabel filius Salathiel, et Iosue filius Iosedech, et ceperunt edificare templum Dei in Hierusalem, et cum eis prophete Dei adiuuantes eos; Aggeus autem propheta, et Zacharias, et Malachias, nahum, et Abacuch claruerunt sub Zorobabel principe gentis, et Iesu magno sacerdote.
Ieronimus.
sexto Darii anno templi edificatio completur die tertia mensis adar, qui est quadragesimus sextus annus eius sub Cyro fundamenta sunt iecta.
unde in euangelio dicunt Iudei: quadraginta et sex annis edificatum est templum hoc.
ceperunt autem edificare anno secundo Darii mense sexto die uicesima quarta, et anno sexto, ut dictum est, mense undecimo die tertia compleuerunt: ex quo apparet, opus templi et antea non parua ex parte peractum; annos autem septuaginta a destructione illius, usque ad perfectam restaurandi [Charta 28] licentiam esse computandos. quo tempore apud Romanos septimus a Romulo Tarquinius Superbus regnabat, habens annum imperii uicesimum septimum, qui post anno uiii pulsus est a Bruto.
pulsis denique ab urbe regibus, qui imperauerunt annis [Charta 46r]ccxliiiiiu (septem namque fuerunt), uix usque ad xu lapidem Roma sub eis tenebat imperium.
post exactos reges, et nomen regie dignitatis, primum consules a Bruto esse ceperunt, deinde tribuni plebis, quasi proprii iudices defensoresque populi: inde tribuni militares; hinc quoque dictatores, quorum primus Largus nomine fuit maioris honoris, quam consules: rursum quoque consules rem publicam optinuerunt per annos cccccdlxiiiiiu usque ad Iulium Cesarem, qui primus singulare arripuit imperium olimpiade clxxxiiiiiu.
Orosius.
anno ab urbe condita cclxxu.
olimpiade lxxiiii.
Xerses Dario patri in regnum successit.
iiimmmccclxxxuiiiiix.

[Garufi 28,11 - 28,17] Xerses Darii filius annis xx.
hic Egyptum, quae a Dario discesserat, capit, et aduersus Greciam pugnaturus dcc milia armatorum de regno, et ccc milia de auxiliis, rostratas etiam naues mille ducentas; onerarias autem tria milia ducentas habuisse narratur.
attamen uictus patriam refugiit.
Demonstenes Lacedemonis tunc apud Exersen exultabat.
tunc Herodotus hystoriarum scriptor, et ReusisZeusis pictor agnoscitur.
anno ab urbe condita ccci, olimpiade xxucccccdi, olimpiade xcu, potestas consulum decem uiris Rome tradita est.
tunc etiam cen[Charta 46v]sus habitus est, et inuenta sunt ciuium Romanorum centum decem et octo milia cccxuiiiiix.
iiimmmcccccdlxxxxxc.

[Garufi 28,18 - 28,18] Artabanus mensibus uiii.
Socrates nascitur.
iiimmmdxi.

[Garufi 28,19 - 29,37] Artarxerses, qui et Macrochir, idem Longimanus, annis xl.
huius anno septimo prima die mensis primi Esdra sacerdos et scriba legis Domini descendit de Babylonia cum epistolis regis, et in prima mensis quinti uenit in Hierusalem cum uiris mille dcc.
et inter alia strenue gesta castigauit filios transmigrationis ab uxoribus alienigenis.
eiusdem anno uicesimo Neemias pincerna de Susis castro adueniens, murum Hierusalem quinquaginta duobus diebus restituit, et ducatum genti xii annis prebuit.
item aliter.
Ioachim, qui et Hiechonias tempore captiuitatis genuit Salathiel.
Salathiel genuit Zorobabel Iechonia quidem, et Salathiel in Babilone defuncti sunt.
Zorobabel uero post obitum eorum, permittente Dario rege, egressus est de Babylone cum omnibus, qui cum illo egredi uoluerunt cum magno honore, et gratia, atque Hierusalem sunt reuersi.
non enim omnes simul, sed sicut per tempora captiuati sunt, sic per tempora de eadem sunt captiuitate reuersi.
primo namque a Ciro rege Persarum dimissi sunt, cum [Charta 47r]mandasset eis dicens: qui uoluerit egredi, et reuerti in Hierusalem, quae in Iudea est, eat, et Dominus eius sit cum eo.
hec ergo prima egressio eius captiuitatis.
altera autem facta est sub Dario rege Medorum.
tertia uero sub Artarxersen.
sed illi, qui primi egressi sunt sub Ciro, pauci erant, et nullus principium cum eis est egressus [Charta 29] propterea uenientes in Iudeam, et Hierusalem, ibidem habtantes, ceperunt templum Dei hedificare in Hierusalem.
sed proxime in circuitu gentes, uidentes quod pauci essent, nec principem quempiam habuissent, prohibuerunt eos, neque dimiserunt hedificare et sic remansit opus ceptum templi inconsumatum.
ex parte enim faciebant, iterum prohibiti cessabant per aliquantos menses ita usque ad regnum Darii regis.
et hoc est, quod Iudei in templo Domini dicebant: quadraginta et sex annis hedificatum est templum hoc.
ex quo enim ceperunt hedificare templum Domino hi, qui ex captiuitate primo dimissi sunt, usque dum consummatum est, xlui anni completi sunt.
ergo, ut dictum est, prima dimissio captiuorum ex Perfida sub Cyro facta est rege illorum paucorum, qui si non principe exinde facti sunt, qui nec dum templum, quod ceperant, explicare potuerunt.
et postea Darius rex commonefactum est a magnifico Zoroba[Charta 47v]bel, dimisit omnes egredi uolentes, et reuerti in Hierusalem.
eundem quippe Zorobabel ad construendum templum Domini, quod est in Hierusalem, unde fuerat depredata, et cum Zorobabel illo in tempore pariter egressus est Ihesus filius Iosedech filii Saraie sacerdotis magni, sicut propheta de eo meminit; Saraia enim summus sacerdos in Hierusalem, quando eadem ciuitas uastata est a Nabuchodonosor, cum aliis principibus Sedecia interfectus est: quo interfecto, filius eius Iosedech captiuus ductus in Babyloniam, ibique hunc Ihesum generans defunctus est.
Ihesus autem hic magnus et preclarus in diuino timore fuit.
his egressus cum Zorobabel ibat in Hierusalem, qui dimissi a Dario transeuntes per Babyloniam, inde secum educentes uniuersos, qui ibidem erant Iudeos, habentes secum equites, quos eis Darius rex iniuncxerat ad conducendum eos usque Hierusalem.
hec fuit secunda egressio captiuorum de Babylonia, que per Zorobabel filium Salathiel facta est, una cum Ihesu filio Iosedech.
hi ergo sunt, qui et templum Domini edificauerunt, atque consumauerunt.
sub istis prophetauerunt post captiuitatem Hierusalem alio anno sub Dario rege Aggeus, et Zacharias, et Malachias.
post hec tertio egressi sunt de captiuitate hii, qui ibidem residebant in diebus Artarxersis regis.
et cum eis egressus est [Charta 48r]princeps et consiliator, et dux Esdra, qui cognominatus est scriba legis Dei.
quem etiam Artarxersus rex trasmisit cum magno honore, et eos, qui cum eo egressi sunt.
exiit cum eis et Neemias, qui in patrum laudibus commemoratus est.
hucusque diuina scriptura temporum seriem continet.
quae uero post haec apud Iudeos gesta sunt de libro Machabeorum et Iosepi atque Africani scriptis exhibentur, qui deinceps hystoryam uniuersam usque ad Romana tempora prosecuti sunt.
et quidem Africanus in quinto temporum uolumine, huius temporis ita meminit: mansit atque imperfectum opus usque ad Neemiam et xx annum Artarxersis.
quo tempore regni Persarum centum et quindecim anni fuerant euoluti: capiuitatis autem Hierusalem centesimus octogesimus et quintus annus erat.
et tunc primum Artarxerses iussit muros extrui Hierusalem; ex illo tempore, si numerare uelis, septuaginta annorum ebdomadas, usque ad Christum patris inuenire.
Xerses menses ii.
post quem Sogdianus menses uii.
tunc temporis Plato nascitur, Hippocrates medicus insignis habetur.
iiimmmdxluiii.

[Garufi 29,38 - 30,2] Darius, cognomento Nothus, annis.
[Charta 48v]Egyptus recessit a Persis.
reuersis de captiuitate [Charta 30] Iudeis non reges, sed pontifices prefuerunt, usque ad Aristobolum, qui cum dignitate pontificis, etiam regale sibi cepit usurpare uocabulum.
iiimmmdlxui.

[Garufi 30,3 - 30,14] Artarxerses, qui cognominatus est Minenon, Darii et Parisathidis filius, annis.
sub hoc rege uidetur hystoria Ester completa; ipse quippe est, qui ab Hebreis Assuerus, et a septuaginta interpretibus Artarxerses uocatur.
Athenienses xxiiiiiu litteris uti ceperunt, cum antea xui tantum litteras haberent.
Cartaginensium tunc inchoatur bellum famosum.
Orosius.
anno ab urbe condita ccclxiiiiiu Galli Senones, duce Brenno, Romam inuadunt, urbemque penetrando, excepto Capitolio, incendiunt, nam mille libris auri discensionis pretium paciscuntur.
ex tunc tribuni militares pro consulibus esse ceperunt.
Orosius.
anno ab urbe condita cccccd.
Philippus Aminte filius Alexandri pater Macedonum regnum adeptus, xxu tenuit annis.
eodem tempore dilatata est nox usque ad plurimam partem diei, saxa quoque de nubibus ceciderunt.
tunc temporis clarissimus Alexander Magnus ille gurges miseriarum Philippi filius natus est.
Aristotiles Platonis auditor decem et octo etatis annos gerebat.
[Charta 49r]anno iiimmmdcxiiiiiu.

[Garufi 30,15 - 31,8] Artarxerses, qui et Ochus, annis xxui.
iste Egyptum suo iuncxit imperio, Nectanebo rege in Ethiopia pulso, in quo Gyptiorum regnum destructum est.
tunc idem Ochus, qui et Artarxerses, post transactum in Egypto maximum diuturnumque bellum, plurimos Iudeorum in transmigrationem egit, atque in Uchania ad Caspium mare habitare precepit, quos ibi usque in hodiernum diem amplissimis generis sui incrementis consistere, atque ex hinc quandoque erupturos opinio est.
tunc quoque temporis Demonsthenes orator omnium rumore celebratur.
Romani Gallos superant.
Plato philosophus moritur, post quem Achademicam Speusippus tenuit.
Orosius.
anno ab urbe condita cccccdxxii.
Alexander rex Epirotarum Alexandri illius magni auunculus, traiectis in Italia copiis, cum bellum aduersus Romanos pararet, et circa finitimas Rome urbes firmare uires exercitus sui, auxiliatque uel sibi, uel hostibus subtrahere studens, bellis exerceretur acquirere, a Sampnitibus, qui Lucanie genti suffragabantur, maximo bello in Lucania uictus atque occisus est.
anno ab Urbe condita cccccdxxui.
[Charta 31] Caudinas furculas satis celebres [Charta 49v]et famosas insignes Romanorum fecit infamia: nam Sampnite Romanum exercitum apud Caudinas furculas turpiter captum sub asta missum nudum abire ceperunt.
posteriore uero anno Romani ob ulciscendam iniuriam, uictis Sampnitibus seruitioque subiectis, iugum imposuerunt, quos non post multum temporis propter fidei, ruptique federis pertinaciam ingenti prelio uictos, stratosque confecerunt, atque contriuerunt: ita ruinas ipsas urbium diruentes, ut hodie si Sanium in ipso Sampnio requiratur, nec inueniri facile possit.
anno ab urbe condita cccccdxxui.
Alexander patri Philippo successit in regnum.
iiimmmdcxuiii.

[Garufi 31,9 - 12] Arses Ochi filius annis iiiiiu.
Iudeorum pontifex maximus Iaddus clarus habetur, cuius frater Manasses templum in monte Gariz construit.
Speusippus moritur, cui succedit Zenocrates.
quarto Ochi anno Alexander Philippi et Olimpiadis filius uicesimum etatis annum gerens regnare incipit.
iiimmmdcxxiiiiiu.

[Garufi 31,13 - 21] Darius Arsani filius annis.
Alexander autem aduersus Illicos, et Tracas feliciter dimicans, subuersis Thebis, in Persis arma corripuit, et apud Granicum flumen regis ducibus oppressis, urbem Sardos capit, idemque capta Tyro, Iudeam [Charta 50r]inuadit, a qua fauoraliter exceptus, Deo uictimas immolat, et pontificem templi Iaddum honoribus plurimis prosequitur.
Andromacho custode locorum dimisso.
septimo regni sui anno Alexandriam in Egypto condidit.
cum Dario rege Persarum ter dimicauit, et in his tribus preliis, totidemque annis quinquies decies centena milium hominum cesa referuntur.
nec mora, Babyloniam optinuit, interfecto Dario, in quo Medorum, atque Persarum regnum destructum est, quod steterat annos ccxxxi.
quo etiam tempore Latini a Romanis perdomiti sunt.
iiimmmdcxxxix.

[Garufi 31,22 - 32,30] Alexander post mortem Darii annos regnauit, nam antea uii.
Orosius.
his autem post mortem Darii regno Persarum adepto Sithis bellum intulit, atque contriuit.
Hyrcanos quoque et Mardos subegit ubi etiam Alexandris siue Minothea Amazonum regina excita, suscipiende ab eo sobolis gratia uenit ad eum cum ccc mulieribus.
post haec Parthos deleuit prope modum antequam uicit.
inde Drancas, Euergias, Parmenos, Adaspios, ceterosque populos, qui in radice Caucasi montis morabantur, subegit.
urbem ibi Alexandriam super amnem Tanaim constituit.
nec minor eius in suos crudelitas, quam in hostes rabies fuit.
deinde [Charta 50v]Indiam petiit, ut Oceano ultimoque oriente finiret imperium.
Nisan urbem adiit, Dedalos meontes, regnaque Cleofilis regine expugnauit, quae cum se dedisset, concubitu regnum redemit.
cum Poro fortissimo rege IudeorumIndorum cruentissime dimicauit, quo occiso regnum eius [Charta 32] obtinuit.
inde Arestas, Catenos, Presidas, et Gangaridas, nec non Confides laboriosis bellis subegit.
peragrata perdomitaque Alexander India, ad amnem Egyssenen peruenit; per hunc in Oceanum diuehitur; ibi Gesonas, Sibosque oppressit.
hinc Mandros et Subagras nauigat, que gentes cum armatis octoaginta milibus peditum, et sexaginta milibus militum illum excipiunt: cruentissimo igitur commisso prelio et fusis hostium copiis, Alexander exercitum ad urbem deduxit, et cum murum primus ascendisset, solus introrsus desiliuit, quem cum undique hostes circumdedissent, muri obice posteriora tutatus, contrarios eo usque sustinuit, donec ad periculum eius, clamorem hostium, perfractis muris, exercitus omnis inrumperet.
inde conscensis nauibus, cum Oceani litora perageret ad urbem, cui Ambira rex preerat, peruenit, ipsamque urbem expugnauit, et cepit.
post quasi [Charta 51r]circum actus, et de Oceano Indum flumen ingressus Babyloniam rediit, ubi eum exterritarum totius orbis prouinciarum legati expectabant.
rumores eius quippe totum orbem peragrarant, quod dii concessissent ei totius orbis uictoriam, quod ipse ac arte composuit.
cum igitur quasi uoti causa, una cum suis templum Ammonis, quod apud Alexandriam fuerat, adiissuset, secreto uocauit ad se illius ora dei pontificem, promittens ac tribuens ei dona plurima auri, atque argenti, ut occultatus apud dii Ammonis statuam, quasi ipse Deus ore suo cunctis audientibus responsa daret Alexandro, sicut ipse in eius ore uerba posuerat, et cum ubique et in omnibus uictorem nuntiaret: quod dum fecisset, fama hec terras ac mare perterruit.
unde ex omni gente, et natione ad eum legati concurrentes ueniebant, expetentes, ut eis sine bello dominaretur; Alexander autem apud Babyloniam ministri insidiis ueneni austu interiit anno uitae suae xxxii, regni uero sui xii.
Ieronimus.
Alexander ab Illirico et mare Adriatico usque ad Indicum Oceanum, et Gangen fluuium non tam preliis, quam uictoriis precurrit, et sex annis Europe partem, et omnem sibi Asiam subiugauit, quod non fuit Alexandri fortitudinis, sed Domini uoluntatis: cui postea quattuor duces eius regni successores [Charta 51v]extiterunt, uidelicet Ptolomeus, Philippus, Seleucus Nicanor, Antigonus.
qui apud Danielem per quattuor hyrci cornua, qui arietem contereret, designantur.
mortuo itaque Alexandro tricesimo secundo etatis sue anno, hi quattuor duces regnum diuiserunt.
et Ptolomeus Lagi filius tenuit Egyptum; Philippus, qui et Arideus, frater Alexandri, Macedoniam; Seleucus Nicanor Syriam et Babyloniam, et omnia regna orientis; Antigonus Asie regnauit, sed non inquid in fortitudine eius, qui nullus eorum magnitudini Alexandri potuit equari iiimmmdclxuiiiiix.

[Garufi 32,31 - 33,19] Egypto regnauit primus Ptolomeus Lagi filius annis xl.
Appius Claudius Cetus Rome clarus habetur, qui aqua Claudiam induxit, et uiam Appiam strauit.
Ptolomeus Hierusolima et Iudea in dicionem suam dolo redactis, plurimos captiuorum in Egyptum transtulit.
Iudeorum pontifex maximus Onias Iaddi filius clarus habetur.
et tertio decimo Ptolonei anno Syrie et Babilonis et superioribus locis regnare incipit Seleucus Nicanor.
a quo tempore Machabeorum hebrea hystoria grecorum supputat regnum, a quo et Hedisseni sua [Charta 33] tempora computant.
Seleucus Antiochiam, Seleuciam, Laodiciam, Appiam, Edessam, Beroeam, et Bellam urbes [Charta 52r]condidit. anno scilicet ab urbe condita cccccdlxiiiiiu.
eo tempore a Tarentinis bellum ingens Romanis exortum est: qui cum iniuriam legatis Romanorum fecissent, Pirum Epiri regem contra Romanos in auxilium poposcerunt.
his itaque cum totis uiribus Epyri, Thesalie et Macedonie, elefantis etiam uiginti, Italiam uenit, et ter cum Romanis cruentissime dimicauit.
quinto demum anno, ex quo uenerat, ab Italia uictus aufugiit, et multo post apud Argos Achaie florentissimam urbem saxo ictus occubuit.
Iudeorum pontifex maximus religiosissimus, ac piissimus Symon Onie clarus habetur.
post quem Elezarus frater eius suscepit templi ministerium: filio eius Onia paruulo admodum derelicto.
Seleucus in eas urbes, quas extruxerat, Iudeos transfert; Iudeis ciuium et municipalem ordinem cum Grecis equali honore concedens.
eo tempore condite a Romanis ciuitates Ariminus in Gallia, et Beneuentum in Sampnio.
tunc etiam a Romanis Chrotona inuaditur.
Sallentinis in Apulia bellum inditum est a Romanis, et Brundisini cum ciuitate capti sunt.
Ieronimus.
post Alexandrum Ptolomeus Lagi filius primus regnauit in Egypto, uir prudentissimus, et fortissimus, atque ditissimus, et [Charta 52v]tante potentie, ut Pirrum regem Epirotarum expulsusm restitueret in regnum, Ciprum quoque optineret, ac Fenicem: et, deuicto Demetri filio Antigoni, Seleuco partem regni sui, quae Antigono fuerat ablata, restitueret, Cariam quoque optineret, et multas insulas, urbesque, ac regiones, de quibus non est huius temporis scribere.

[Garufi 33,20 - 33,26] Orosius: anno ab urbe condita cccccdlxxuii, cum clarum urbis Rome nomen esset, censusus est habitus.
tunc inuenta sunt ciuium capita ducenta nonaginta duo milia cccxxxiiiiiu.
eo tempore argenteus nummus primum in urbe figuratus est.
tunc etiam Atilius Regulus consul missus in Africam post uictoriam trium ducum Cartaginensium aput fluuium Bagrada serpentem mire magnitudinis occidit, cuius corium cxx pedum longitudine habuit, Romamque delatum aliquandiu cunctis miraculo fuit.
iiimmmdccuii.

[Garufi 33,27 - 34,6] Ptolomeus Filiadelfus anni xxxuiii.
iste quidem secundus rex Egypti Ptolomei superioris filius Iudeos, qui in Egipto erant, liberos esse permisit, et uasa Eleazaro pontifici in Hierusalem uotiua promittens, diuinas scripturas ex Hebreo in grecam linguam cum omni studio transferre curauit, quas in Alexandrina bibliotheca habuit, quas sibi ex omni [Charta 53r]genere literature composuerunt: cuius bibliothece prefuit Demetrius Phalerus.
idem apud Grecos orator et filosofus Ptolomeus, tanteque potentie fuisse narratur, ut Ptolomeus patrem uinceret.
narrant enim hystorie, habuisse eum peditum centum milia, equitum uiginti milia, [Charta 34] elefantos, quos primus adduxit de Ethiopia, cccccd, naues longas, quas nunc liburnas uocant, mille quingentas, alias autem ad cibaria deportanda militum, mille, auri quoque et argenti grande pondus: ita ut de Egypto per singulos annos quattuordecim milia octingenta talenta auri, et frumenti artabas, que mensura tres modios et tertiam modii partem habet; quinquies et decies centena milia.
Sostratus Gnidius farum in Alexandriam costruxit.
Aratus philosophus agnoscetur.
iiimmmdccxxxiii.

[Garufi 34,7 - 34,35] Ptolomeus Euergetes frater superioris regis annis xxuii qui inde Euergetes ab Egyptiiis est uocatus, quia capta Syria, et Cilicia, et prope modum uniuersa Asia, inter innumera argenti pondera, ac uasa pretiosa, que cepit, etiam deos eorum, quos Cambises capta Egipto in Persas portauerat, retulit.
Iudeorum pontifex Onias Symonis Iusti filius clarus habetur, cuius item filius Symon non minori gloria [Charta 53v]fulget. tunc etiam Quintus Ennius poeta Tarenti nascitur, qui post Romae deguit contentus unius ancille ministerio.
Ieonimus.
primum Syrie, ut diximus, regnauit Seleucus, cognomento Nicanor; secundus Antiochus, qui appellatus est Sother, tertius et ipse Antiochus, qui uocabatur Theos, idest Deus.
iste aduersus Ptolomeum Phyladelfum, qui secundus imperat Egyptiiis, gessit bella plurima et totis Babylonis uiribus dimicauit.
uolens itaque Ptolomeus post multos annos molestum inire certamen, filiam suam nomine Beronicen Antiocho uxorem dedit, qui de priore uxore, nomine Laodoce habebat duos filios, Seleucum, qui cognominatus est Callinicus, et alterum Antiochum: deduxitque eam usque Pelusium, et infinita auri argentique milia dotis nomine dedit; unde et Phenophores, idest dotalis, est appellatus.
Antiochus autem Beronicen, quae inter patrem ac uirum iuncxit amicitias consortem regni habere dicens, et Laodocens in concubine locum: post multum temporis amore superatus, Laodocen cum liberis suis regiam induxit, quae metuens ambiguum uiri animum, ne Beronicen reduceret, uirum per ministros ueneno interfecit.
filium suum Seleucum Gallinicum in loco patris regem constituit.
[Charta 54r]Beronice autem reuersa est in terram suam, et mortuo Ptolomeo Philadelfo patre eius in Egypto, frater illius, et ipse Ptolomeus cognomento Euergens tertius successit in regnum.
qui cum magno exercitu ueniens, ingressus est prouinciam Seleucii, cognomento Gallicini, qui cum matre Laodocen regnabat in Siria, et abusus est eis, et optinuit in tantum, ut Siriam caperet, et Ciliciam, superioresque partes trans Euphraten, et prope modum uniuersam Asiam.
cumque audisset in Egypto seditionem moueri, diripiens regnum Seleucii, quadraginta milia talentorum argenti tulit, et uasa pretiosa, simulacraque duo milia quingenta; in quibus erant et illa, quae Cambises capta Egypto in Persas portauerat.
denique gens Egyptiorum idolatrie dedita, quia post multos annos deos eorum retulerat, Euergertineum appellauit.
et Syriam quidem ipse optinuit.
Ciliciam autem amico suo Antiocho gubernandam tradidit: et Antippo alteri duci prouincias trans Eufratem.
iiimmmdccl.

[Garufi 34,36 - 35,14] Ptolomeus Phylopator filius Euergetis annis xuii.
Antiochus rex Syrie uicto Philopatore Iudeam sibi sociat.
Iudeorum pontifex maximus Onias filius Symonis insignis habetur: atque Lace[Charta 54v]demoniorum rex Darius legatos mittit.
huius tempore pontificis Iesus filius Syradach sapientie librum componens, quem uocant parameton, etiam Symeonis in eo fecit [Charta 35] mentionem.
Ieronimus.
post fugam et mortem Seleucii Gallicini, duo filii eius Seleuchus cognomento Ceraunos, et Antiochus, qui appellatus est Magnus, prouocati spe uictorie, et in ultione parentis, exercitu congregato, aduersus Ptolomeum Phylopatorem arma corripiunt.
cumque Seleuchus maior frater tertio anno imperii occisus esset in Frigia, per dolum Nicanoris et Eupatoris exercitus, qui erat in Syria, Antiochum frater eius magnus uenit de Babylone in Syriam, quae eo tempore tenebatur a Ptolomeo Philopatore filio Euergetis, qui quartus regnabat in Egypto.
cumque pugnasset aduersus ducem eius, immo proditione Theodoti optinuisset Syriam, quae per successione iam a regibus Egipti tenebatur, in tantam audaciam contempta luxuria Phylopatoris, et magicis artibus, quibus inseruire dicebatur; ut ultro Egiptiiis bellum conaretur inferre.
Ptolomeus cognomento Phylopator, ammissa Syria, proditione Theodoti, congregauit multitudinem plurimam multo maiorem, quam prius, properans cum exercitu magno et opibus [Charta 55r]nimiis contra Ptolomeum Philopatorem.
quo mortuo Antiochus mouit exercitum aduersus filium eiusdem Ptolomei, qui tunc quattuor annorum erat, et uocabatur Ptolomeus Epyphanis.

[Garufi 35,15 - 36,25] Orosius: anno ab Urbe condita dxxxiiiiiu Annibal Penorum imperator, uicesimum annum agens etatis, Saguntum florentissimum Ispanie ciuitatem amica tunc populi Romani, ob odioum Romanorum bello inpetitam obsidione cunctam ac fame excruciatam, octauo demum mense deleuit.
hic iam dudum Anulcari patri iurauerat, cum adhuc nouem esset annorum, se ut primum posset aduersus Romanos pugnaturum, et cum eis numquam pacem acturum.
inde Pirineos montes transgressus, inter ferocissimas Gallorum gentes, ferro uiam aperuit et nono die a Pirineo ad Aloes peruenit, ubi dum montanos Gallos repellere obnitentes superat, atque inuias rupes igni ferroque rescindit; quinto demum die cum maximo labore ad plana Italie uenit.
fuisse in exercitu eius centum milia peditum, equitum uero uiginti milia, elefantos xxxuii definiunt.
Scipio tunc consul magni Scipionis pater, Annibali cum Romanis prunus occurrit, et conmisso prelio apud Ticinum, omnis pene Romanus exercitus cesus est.
pugnatum deinde, eodem consule, apud flumen TriniumTrebiam, [Charta 55v]et Romani superati sunt.
alio quoque bello apud eundem fluuium uicti sunt.
quarto bello ad flumen Sarnum, in quo oculum amisit.
quinto bello apud Transumennum locum.
sexto apud Cannas Apulie uicum: in quo quadraginta iiiiiu milia Romanorum interfecta sunt, Uarro consul cum l equitibus Uenusium fugiit.
anno ab Urbe condita dxl Annibal in testimonium uictorie suae tres modios annulorum aureorum Cartaginem misit, quos ex manibus interfectorum equitum Romanorum, senatorumque detraxerat.
[Charta 36] eo tempore bella quinque Roma susceperat, unum in Macedonia contra Philippum potentissimum Macedonie regem, alterum in Hisponia contra Asdruualum Annibalis fratrem, tetium in Sardinia contra Sardos, quartum Annibalis quo Italia premebatur, quintum Sicilie, ubi Claudius Marcellus Syracusam oppulentissimam urbem Sicilie secunda oppugnatione uix cepit.
anno ab Urbe condita dxliii in Campania Capua capta est a Quinto Fuluio proconsule: principes Capuanorum ueneno sibi, ante quam subderentur, mortem consciuerunt; senatum omnem Capue, etiam prohibente senatu Romano, Fluuius Sulplicius necauit.
in Ispania ab Asdrubale,in Hispania ab Asdrubale, ScipionisScipionibus fratribus interfectis, Roma ab Annibale admodum pressa iam pene ciuibus desperatis Scipio adolescens an[Charta 56r]nos natus xxiiiiiu ultro se optulit ac ultionem patris, et patrui animo intendens in Hispaniam uenit, et Cartaginem nouam cepit; dehinc cum Asdruuale pugnauit, et uicit; et lxxx ciuitates aut deditione, aut bello in potestatem redegit.
uniuersa quippe Yspania usque in Oceanum in prouintiam redacta, Romam uenit consulque creatus in Africam transiit et acerrimo prelio Hannonem Penorum ducem interfecit; exercitum omnem Africe partim cede, partim captiuitate disperdidit.
Asdriuial autem frater Annibalis a Cartaginensibus consultus, ut fratris copiis uingeretur, cum magna secum auxilia Ispanorum, Gallorumque deduceret, ab exercitu Romano, ignorante Annibale, preuentus cum exercitu suo interfectus est.
Annibali capud fratris sui ante castra proiectum est.
quo uiso et clade Penorum cognita, redire in Africa iussus, ut fesse Cartagini et iam pene contrite Africe subueniret, coactus, flens reliquit Italiam anno, quibus eam optinuit, xuii.
commissoque prelio cum Scipione apud Cartaginem, suis omnibus cesis, inter tumultus Annibal elapsus uix euasit in Bithiniam fugiens, ibique postea cum ad Romanis reposceretur, ueneno sese necauit.
Scipio denique iam tunc cognomento Afri[Charta 56v]canus post famosisimam Annibalis uictoriam triumphans, urbem ingressus est, quem Terentius, qui postea comicus fuit, ex nobilibus Cartaginensium captiuis pilleatus, quod insigne indulte sibi libertatis fuit, triumphantem post currum secutus est.
iiimmmdcclxxiiiiiu.

[Garufi 36,26 - 36,27] Ptolomeus Epyphanes regnauit annis xxiu.
secundus liber Machabeorum apud Iudeos huius temporis gesta continet.

[Garufi 36,28 - 37,5] Ieronimus.
pugnantibus autem contra se Antiocho Magno et ducibus Ptolomei, posita in medio Iudea, in contraria studia scindebantur, aliis Antiocho, aliis Ptolomeo fauentibus.
denique et Onias sacerdos, assumptis Iudeorum plurimis, fugiit in Egiptum, et a Ptolomeo honorifice susceptus est.
accepit eam regionem, que Eliopoleos uocabatur, et concedente rege templum [Charta 37] extruxit in Egypto simile templo Iudeorum, et quod permansit usque ad tempus Uespasiani annis ccl.
ipsa autem urbes ad solum usque desolata est.
Antiochus uero Iudeam tenuit.
sub occasione igitur Onie pontificis infinita examina Iudeorum Egyptum confugerunt.
eo tempore Cirene eorum multitudine repleta est.
tunc Uulgani insula, quae ante non fuerat, repente mari edita cum miraculo omnium ad nunc usque manet.
iiimmmdcccuiiiiix.

[Garufi 37,6 - 37,19] Ptolomeus Phylometor annis xxxu.
Aristobo[Charta 57r] natione Iudeus pypateticus philosophus agnoscitur, qui ad Phylometorem Ptolomeum explanationem in Moysen commentarios scripsit.
Antiochus Epyhanes, qui post Seleucum cognomento Phylopatorem annis xi regnauit in Syria, Iudeorum legem inpugnans, omniaque sordibus ydolorum complens in templo Iouis Olimpii simulacrum ponit.
sed et in Samaria super uerticem montis Garizi, Iouis peregrini delubrum hedificauit, ipsis Samaritanis, ut id faceret, precantibus.
uerum Mathathyas sacerdos leges patris uindicauit, aduersus Antiochi duces arma corripiens.
quo mortuo ducatum Iudeorum suscepit filius eius Iudas Machabeus anno cxlui, regni Grecorum, olimpiade clu.
qui mox Antiochi duces de Iudea expellens, et templum ab idolorum imaginibus emundans, patrias leges post triennium suis ciuibus reddidit.
unde post secessum Onie sacerdotis in Egyptum, de quo supra diximus, et mortem Alchimi qui effugato Onia pontificatum indignus inuadere temptabat, omnium fauore Iudeorum, Machabeo sacerdotum decernitur, quod post mortem eius Ionathas frater illius sortitus xuiii annos summa ministrauit industria.

[Garufi 37,20 - 37,34] Ieronimus: rex autem Sirie inpudens facie et intelligens propositiones fuit Antiochus [Charta 57v]Epiphanes filius Seleucii, qui et Philopator appellatus est.
hic cum obses fuisset Rome, et nesciente senatu per dolum cepisset imperium, contra Ptolomeum Phylometorem dimicauit, et contra Egyptios et contra eos, qui res nouas in Perside moliebantur, ad extremum contra Iudeos dimicans, capta Iudea, ingressus est Hierusolimam et in templo Dei simulacrum Iouis Olimpi statuit.
et ad filios Isrhael erexit magnificentiam suam, ita ut de sanctis plurimos ydolatrie subiceret et conculcaret pedibus suis, atque ita factum est ut Meridiem et Orientem, idest Egyptum, et Persidam suo retineret imperio: et erectus est contra Deum, et sanctos illius persecutus, tulerit uige sacrificium, quod mane offerebatur et uespera.
legitur in Machabeorum libris et Iosepi hystoria, quod centesimo et quadragesimo anno a Seleuco, qui primus regnauit in Asia post Alexandrum, ingressus Antiochus Hierusolimam, uniuersa uastauit: reuersusque anno tertio in templo posuit statuam Iouis et usque ad Iudam Machabeum, idest usque ad centesimum quadragesimum octauum annum per annos uastationis Hierusalem ui, contaminationis autem templi iii, post quos templum purgatum est.

[Garufi 37,35 - 38,6] Orosius: anno ab Urbe [Charta 58r]condita dcui Cartago deleta est a Publio Scipione anno dcc postquam condita est; multitudo omnis captiuorum uenundata est: fuisse enim uirorum triginta milia, [Charta 38] mulierum autem uiginti milia ferunt.
ipsa uero ciuitas xuii diebus continuis arsit.
ipso quoque anno Corinthum urbem toto tunc orbe longe omnium opulentissimam Mummius consul ferro flammisque diripuit.
tunc Rome quidem celeberrimi tres simul triumphi fuerunt; Africani ex Africa, ante cuius currum ductus est Asdruual; Metelli ex Macedonia, cuius currum precessit Audariscus, qui et Pseudophilippus; Mummii ex Orintho, ante quem signa enea et tabule picte et alia urbis insigna sunt prelata.

[Garufi 38,7 - 38,9] quo tempore potentissimus rex Sicilie Uisomeone erased the first part of the 'u', thus transforming it to an 'i'.
ero Romam uenit ad ludos, et ducenta milia modiorum tritici populo dono dedit.
tunc etiam apud Brundisium Pacuuius claruit tragoediarum scriptor.
iiimmmdcccxxxuiii.

[Garufi 38,10 - 38,16] Ptolomeus Euergenes annis xxuiiiiix.
Ionathas dux Iudeorum, et pontifex cum Romanis et Sparthiatis amicitias facit: quo a Trifone interfecto, in sacerdotium frater eius Symon assumitur anni regni Euergetis septimo, quod octo annis [Charta 58v]strenuissime gerens filio Iohanni reliquid.
hic aduersus Hyrcanos bellum gerens, Hyrcani nomen accepit et a Romanis ius amicitie postulans, decreto senatus inter amicos appellatus est.
Samariam, que nostro tempore Sebaste uocatur, obsidione captam solo coequauit; quam postea Herodes instaurans Sebasten in honore augusti appellari uoluit.

[Garufi 38,17 - 38,19] Orosius: anno ab Urbe condita dcxxuii Cartago in Africa a Romanis restitui iussa xxii demum anno, quo fuerat euersa, deductis ciuium Romanorum familiis, qui eam incolerent.

[Garufi 38,20 - 38,21] anno ab Urbe condita dcxxxiii Martius Portius Cato, et Quintus Martius consules Narbonam in potestatem reipublice redigerunt.

[Garufi 38,22 - 38,23] anno ab Urbe condita dcxxxu Publio Scipione Nasica et Lucio Capurnio Bestia consulibus Iugurte Numidarum regi bellium, consensu populi Romani, senatus indixit.
iiimmmdccclu.

[Garufi 38,24 - 38,29] Ptolomeus Physicon, qui et Sother annis xuii.
Cicero Arpinis nascitur matre Heluia patre equestri ordinis ex Regio Uulscorum genere.
Hyrcano in pontificatu, quod ipse xxui annis tenuit, Aristobolus succedit annum unum: qui rex pariter et pontifex primus apud Iudeos diadematis sumpsit insigne post cccccdlxxxiiiiiu annos captiuitatis Babylonie.
post quem regnauit Ianneus, co[Charta 59r]gnomento Alexander, annis xxuii, qui pontificatum quoque amministrans, crudelissime ciuibus prefuit.
iiimmmdccclxu.

[Garufi 38,30 - 38,32] Ptolomeus, qui et Alexander, annis x.
Syria in Romam ditionem cessit, capto Phyppo a Gabinio; expulsus de regno Ptolomeus Fisicon per matrem Eleopatram, in Cyprum secedit.
iiimmmdccclxxiii.

[Garufi 39,1 - 39,3] [Charta 39] Ptolomeus, qui a matre fuerat eiectus, annis uiii regressus de fuga regnum optinuit, quia Alexandrum, qui ante eum fuerat, ob interfectionem matris ciues pepulerant.
Silla Athenienses uastat.

[Garufi 39,4 - 39,8] Orosius: anno ab Urbe condita dclxi primum Rome bellum ciuile exortum est, nondum finito siciliali bello.
eodem anno Mitridati cum bellum exortum est, quod per triginta annos tractum est, consolatu Ciceronis, et Antonii.
his quoque temporibus plura Pompeius homo romanorum moderatissimum per orbem faciebat insignia.
iiimmmdcccccmiii.

[Garufi 39,9 - 39,18] Ptolomeus Dionisius annis xxx.
huius ab anno quinto Alexandra uxor Alexandri pontificis post mortem eius regnauit Iudeis annis nouem.
ex quo tempore Iudeos rerum confusio et uarie clades oppresserunt.
post cuius mortem Aristobolus et Hyrcanus filius eius contra se de imperio dimican[Charta 59v]tes occasionem prebuere Romanis, ut Iudeam inuaderent.
Pompeius itaque Hierusolimam ueniens, capta urbe et templo reserato, usque ad Sancta Sanctorum accedit, Aristobolum secum uinctum adducit, pontificatum confirmat Hyrcano.
deinde Antipatrum Herodis Ascalonite filium procuratorem Palestine facit: mansitque in pontificatu Yrcanus annis xxxiiiiiu.
Ponpeius captis Hierusolimis Iudeos tributarios facit.
Uirgilius Marco in pago, qui Andes dicitur, haud procul a Mantua nascitur, Pompeio, et Crasso consulibus; dehinc Cremone studiis eruditur.

[Garufi 39,19 - 40,2] Orosius: anno ab Urbe condita dclxxxuiiiiix Marco Tullio Cicerone et Gaio Antonio consulibus Mitridates rex Ponti, postquam cum Romanis per xx annis bellum gesserat, plurimis a Ponpeio bellis attritus atque ad hoc coactus est, ut aprebos forum uxores ac filias et se ipsum ueneno necaret anno uitae sue lxxii, regni autem anno lx.
deinde uero Pompeius Syriam aggressus Tyrios primum Arabasque perdomuit; hinc ad Iudeos, quibus Aristobolus, expulso fratre Yrcano, primus ex acerdote rex preerat ad Hierusolymam, urbem ueniens a patribus est in urbe susceptus: sed a ple muro templi, quod non solum natura, uerum ingenti fossa munitum erat, repulsus, expugnationem eius in[Charta 60r]tendit, et tribus mensibus sine requie expugnatum tandem uix cepit.
Iudeorum ibi xiii milia cesa narrantur, ceteram multitudinem in fidem accepit.
et cum aliquantos principes Iudeorum securi percussisset, Yrcanum sacerdotio restituit: Aristobolum captiuum Romam duxit.
hoc bellum Orientis cum xxii regibus sese Pompeius pro contione narrauit.
interea coniuratio Cateline aduersus patriam per eodem dies in urbe habita, ac prodita, in Etruria uero extincta est, occiso ibi Catilina: Rome conscii coniurationis occisi sunt.
eo tempore Metellus de Creta triumphauit.
Pompeius de bello Piratico, et Mitridatico.
nulla huic umquam pompa similis fuit: [Charta 40] ducti sunt ante currum eius filii Mitridatis regis, et Aristobolus rex Iudeorum: prelata est ingens pecunia: aurum quoque et argentum infinitum.

[Garufi 40,3 - 40,11] anno ab Urbe condita dcxciii Gaio Iulio Cesari, qui postea solus imperauit, quattuor sunt prouincie cum legionibus uii consuli in quinquennium date: Gallia Transalbina et Cisalpina et Illiricus, nec non et Gallia Comata, cuius hystoriam Sitonius Tranquillus plenissime explicauit.
Orosius quoque hystoriarum egregius scriptor sagacissimo ordine composuit [Charta 60v]qualiter Cesar multis et grauissimis preliis Germanos et Gallos cepit, Britannos quoque, quibus ante eum nec nomen quidem Romanorum cognitum fuerat, obsidibus acceptis, stipendarios fecit, et qualiter postea apud Dirratium cum Pompeio dimicauit, a quo uictus Cesar in Thessalia iterum grauissimo et cruentissimo bello cum eo dimicauit, in quo Pompeius uictus in Alexandriam fugiit.

[Garufi 40,12 - 40,37] anno ab Urbe condita dcxcuii Crassus consul effectus est, homo inexplicabilis cupiditatis, qui propter pecunie auaritiam, quam undecumque poterat, maxime a suis, exigebat, apud Charras in Parthia insidiis circumuentus est, et occisus.
iste quoque audita Hierusolimis templi opulentia, quam Pompeius olim intactam reliquerat, Hierusolimam adiit, templum peruadit, opibus spoliat; illud uidelicet templum, quod Zorobabel filius Salathiel de tribu Iuda, postquam de captiuitate Babilonis reuersus est, hedificauit.
porro Zorobabel genuit Abiudtthe scribe modified the original glyph by adding a horizontal trait.
h, Abiuth genuit Eliachim, Eliachim genuit Azor, et sic deorsum perducit flexibiles easdem generationes, usque quo ueniat ad Iacob et Ioseph sancte ac beate Uirginis Marie uirum, que de Spiritu sancto concepit, ac genuit Dominum in corpore uenientem.
in quarum generationum ordine post Zorobabel usque [Charta 61r]ad dominice incarnationis aduentum nullum tam preclarum tamque eminentem legimus, sicut Mathathiam, et filios eius: sed populus sub cura, et ordine sacerdotum fuit.
ipse autem Mathathias et regali, et sacerdotali genere ueniebat, qui multas tribulationes et contumelias pro lege Dei sustinuit et multas pugnas et certamina habuit ipse ac filiis eius pro legitimis uel sanctis Domini mandatis et institutionibus diuinis; et iterum filii ex ipsis sacerdotes post parentes suos pro timore Dei et legitimis eius principes populi effecti, et summi sacerdotis honore perfuncti sunt: nullus tamen eorum regiam optinuit dignitatem usque ad aduentum ueri regis et Saluatoris nostri Iesu Christi, de quo prophete omnes dudum iam prophetauerant.
Erodes autem rex impius ex alienigenis originem ducens indigne et dolose sibi regnum usurpauit.
hec itaque ideo diximus, quia omni rei tempus, et tempora sub celo.
tempus circumcisionis patrum sub Abraham, tempus legis ordinationis sub Moysen, tempus pugne sub Iesu Naue, tempus Iudicum usque ad Samuhelem hominem Dei, tempus regum a Dauid usque ad captiuitatem Babylonis; completo tempore regali regem certissimum amplius Iudei non habuerunt, sed sub sacerdotum cura, ut dictum est, [Charta 61v]consilio et ordinatione uixerunt, usque dum celestis rex unigenitus Dei Deus aduenit, qui nouam regenerationem et potentiam uerbo et exemplo docuit et ostendit, quod est nouitatis uite tempus, et patientie.
iiimmmdcccccmu.

[Garufi 40,38 - 41,27] Cleopatre soror Ptolomei annis ii.
orto siquidem bello ciuili inter Cesarem et Pompeium, postquam nouem annis Cesar omnem Galliam domuit atque Brittanniam, Pompeius a Cesare in Thessalia uictus Alexandriam petiit, ibique ab ipso, a quo sperabat auxilia, Ptolomeo percussus interiit.
mox Cesar Alexandriam uenit.
ipse quoque Ptolomeus insidias ei [Charta 41] parare uoluit, unde bello ei illato uictos in illo periit.
sed ne Cesar de his triumpharet, Cato sese apud Uticam occidit.
Iuba rex pretio dato, percussori iugulum prebuit.
Petreius eodem se gladio perfodit.
Scipio ipse semet iugulauit.
similiter et Totius Torquatus.
Magni Pompeii nepotes, filiamque Pompeiam, et cum his Faustum, et Sillam, et Afranium, et Petreium Cesar iussit occidi: Cesar Alexandriam petitus, regnum Cleopatre dedit, cum qua stupri consuetudinem habuerat.
cuius tertio anno regni ipse primus Romanorum singulare optinuit imperium, a quo Cesares Romanorum principes sunt appellati: inde quattuor triumphis [Charta 62r] urbem ingressus, cum quo et Cleopatra regio comitatum est urbem ingressa.
ibique Cesar disposito reipublice statu, continuo in Ispanias contra Pompeios filios Pompei profectus, xuii die qua egressus ab urbe fuerat, Saguntum peruenit: statimque aduersus Pompeius duos, et Labienum, atque Atilium Uarum multa bella, et uaria forte gessit: ultimum bellum apud Mundam flumen gestum est, ubi tantis uiribus dimicatum, tantaque cedes acta, ut Cesar quoque ueteranis etiam suis cedere non erubescentibus preuenire mortem congitaret, cum subito in fugiam Pompeiorum cessit exercitus.
Titus Labienus et Actius Uarus in atie cesi sunt, Gneus Pompeius cum centesimo equite aufugit; frater eius Sextus Pompeius uictus fugiensque interfectus est.
Munda ciuitas cum immensa hominum cede Cesare oppugnante uix capta est.
quattuor annis ex quo ab urbe bellum gesturus aufugerat, hoc bellum ciuile indesinenter toto orbe intonuit.
Cesar igitur bellis ciuilibus per iiiiiu annos toto orbe compositis Romam reddiit, et insolentius agere cepit: honores enim, qui ante a populo dabantur, ipse ex sua uoluntate prestabat, et nec ad se uenienti assurgebat, [Charta 62v]aliaque non regia, sed prope tyrannica faciebat.
tunc itaque in eum coniuramentum est a sexaginta, uel amplius senatoribus equitibusque Romanis; et cum die quadam inter ceteros senatus ad curiam uenisset, uiginti tribus plagis occisus est.
uir, quo nullus umquam in bello magis enituit.
eius siquidem ducatu undecies centum nonaginta duo milia hostium cesa sunt.
nam quantum bellis cuuilibus fuderit noluit annotare.
collatis signis quinquagies dimicauit.
nullus eo quippe celerius scripsit, nemo uelocius legit.
quaternas epistolas simul dictabat: tante fuit bonitatis, ut quos annis uicerat, clementia magis uicerit.

[Garufi 41,28 - 41,36] item Orosius: Cesar Romam post ingentem uictoriam rediit.
ubi duram reipublice statum contra exempla maiorum instaurat, auctoribus Brutu et Cassio, conscio etiam plurimo senatu, in curia uiginti tribus uulneribus confossus interiit.
in qua coniuratione fuisse amplius quam lx conscios ferunt: duo Brucii et Gaius et Cassius aliique socii strictis pugionibus in Capitolium secesserunt.
diu quippe deliberatum est, utrum Capitolium cum auctoribus cedis oporteret incendi.
corpus igitur es raptum, et populus dolore stimulatus in foro fragmentis tribunalium ac subselliorum cremauit.
uictor [Charta 63r]ciuilis belli a ciuibus Cesar propter clementiam occiditur.
ac propter hoc certum erat, quia Cesar indigne peremptus plures postea habuit ultores.