[Garufi 3,1 - 3,1 missing]

[Garufi 3,2 - 3,6] [Charta 15r] [Charta 3] prima mundi etas ē ab ada꣣ usq; ad diluuiu꣣ continens annos iuxta hebraica꣣ ueritate꣣ mille sexcentos quinquaginta sex iuxta septuaginta uero interpretes duo milia ducentos quadraginta duos generationes uero iuxta utra꣣q; editione꣣ numero dece꣣ que uniuᷣsali est deleta diluuio sic̄t prima꣣ cuiusq; hominis obliuio demergere c̄sueuit etate꣣

[Garufi 3,7 - 3,16 missing]

[Garufi 3,17 - 4,2] secunda etas a noe usq; ad abraa꣣ generationes iuxta hebraica꣣ ueritate꣣ complexa dece꣣ annos aū ducentos nonaginta duos
porro iuxta septuaginta int̄pretes anni mlxxii
generationes uero xi
hec uero quasi pueritia fuit generationis popl̄i dī
et ideo in lingua inuenta ē hebrea
a pueritia namq; homo incipit nosse loqui que idcirco appellata ē qd̄ fari non potest
ab ada꣣ itaq; usq; ad abraham iuxta hebraicam [Charta 15v] [Charta 4] ueritatem computantᷣ anni mille nungenti quadraginta octo secundu꣣ septuaginta int̄pretes fiunt anni tria milia trecenti xiiiiiu

[Garufi 4,3 - 4,10] tertia ab abraham usq; ad dauid generationes iuxta utramq; auctoritate꣣ xiii annos uero secdm̄ hebreoꝝ auctoritatem nungentos quadraginta duos complectens iuxta septuaginta uero int̄pretes anni tria milia c xxxuii
hec uelud queda꣣ adolescentia fuit popl̄i dei a qua etate incipit homo posse generare ꝓpterea matheus euangelista generationum ab abraha꣣ sumpsit exordiu꣣ qui etia꣣ pat̄ multaru꣣ gentiu꣣ constitutus est quando mutatu꣣ nom̄ accepit
ab ada꣣ uero iuxta hebreoꝝ auctoritate꣣ usq; ad dauid fiunt anni duo milia octingenti nonaginta secdm̄ septuaginta int̄pretes tria milia cu
cur aū annorum hec diuᷣsitas sit in sequentib; ostendetᷣ

[Garufi 4,11 - 4,17] quarta a dauid usq; ad transmigratiōe꣣ babilonis annos habens iuxta hebraicam ueritate꣣ cccccdlxxiii iuxta uero septuaginta translatione꣣ xii amplius generationes iuxta utrosq; codices xuii [Charta 16r] quas tamen euangelista math̄s certi misteri¨ grā xiiiiiu ponit a qua uelud iuuenili etatī popl̄o dei regum tempora ceperunt hec na꣣q; in hominib; etas apta gubernando solet existere regno
ab exordio aū prime etatis usq; ad trasmigratione꣣ babilonis cōputantᷣ anni tria milia ccclxxiii secdm̄ hebreoru꣣ auctoritate꣣ iuxta lxx uero int̄pretes anni tria milia quingenti nonaginta

[Garufi 4,18 - 4,25] quinta quasi senilis etas a transmigratione babilonis usq; in aduentu꣣ dnī saluatoris in carne
generationib; et ipsa xiiiiiu
porro annis secdm̄ hebreoꝝ auctoritate꣣ quingentis octoginta uiiiiix extenta iuxta septuaginta aū annis quingentis septuaginta uiii in qua graue senectute fessa malis crebriorib; plebs hebrea quassatᷣ
talit̄ itaq; ab exordio tempoꝝ usq; ad incarnatione꣣ xpī dnī secdm̄ hebreoꝝ auctoritate꣣ ꝓsequente beato ieronimo fiunt anni tria milia dcccccmlii
uerum iuxta septuaginta int̄pretes quos oīno greci secuntᷣ numerantᷣ anni uduiii
eusebius aū que꣣ orosius secutus ē int̄ utrosq; numerat annos ucxcuiiiiix quibus pene oms̄ [Charta 16v] latini utuntur

[Garufi 4,26 - 5,2] sexta etas que nunc agitᷣ nulla generationum uel teporu꣣ serie certa sed ut etas decrepita ipsa totius secl̄i morte cōsum̄da has erumpnosas plenasq; laborib; mundi [Charta 5] etates quiq; beati felici morte uicerunt septima꣣ ia꣣ sabbati ꝑhennis etate꣣ suscepti octaua꣣ beate resurrectionis etate꣣ in qua semper cum dnō regnent expectant

[Garufi 5,3 - 5,10] etas quippe duob; modis dicitur aut enī hominis sic̄t a natiuitate infantia usq; in annos septe꣣ pueritia usq; ad annos quattuordeci꣣ adolescentia a quinto decimo usq; in uicesimu꣣ octauu꣣ iuuentus usq; ad xluiiiiix senectus a quinquagesimo usq; ad lxxuiiiiix decrepita ab anno octogesimo quousq; uita finitᷣ
aut mundi cuius prima etas ab ada꣣ usq; ad noe secdā a noe usq; ad abraha꣣ tertia ab abraha꣣ usq; ad dauid quarta a dauid usq; ad captiuitate꣣ iudeoꝝ in babilonia꣣ quinta deinde usq; ad aduentu꣣ saluatoris sexta que nunc ē usq; quo mundus iste finiatᷣ quaru꣣ decursus ꝑ generationes et regna euidentius infra ꝓut inuenire potui explicabo

[Garufi 5,11 - 5,18] [Charta 17r] creator omīu꣣ uisibiliu꣣ et inuisibiliu꣣ ꝗ trinus et unus ds̄ ē in principio creauit celum et t̄ra꣣ mare et omīa que in eis sunt tempora quoq; instituit na꣣ prima die in lucis nomine condidit angelos secunda die in discretionis uocabulo specie꣣ aquaꝝ quarta luminaria celi uidelicet sole꣣ et luna꣣ et stellas que tempoꝝ sunt ordinationes quinta animantia ex aquis sexta animantia ex terra et homine꣣ que꣣ appellauit ada꣣ et posuit in paradiso cuius de latere dormientis costa꣣ tollens muliere꣣ edificauit ut eɟ adiutorio genus ꝓpagaret humanu꣣ septima aū die requieuit ds̄ ab omī opere prime ac noue conditionis hoc aū secdm̄ lictera꣣

[Garufi 5,19 - 5,19] incipit prima etas

[Garufi 5,20 - 5,25] primo igitᷣ anno postqua꣣ de paradiso ada꣣ ligni uetiti culpa ꝓiectus ē cognouit uxorem sua꣣ genuitq; caȳ deinde abel quoꝝ unus uidelicet abel iustus simplex ac innocenᷥ fuit et dō placens ideoq; iustus
cain uero suꝑbus inuidus ac nocens et dō displicens ideoq; iniustus qui sola īuidia frēm occidit
unde et frīcide ds̄ iratus maledictione꣣ intulit [Charta 17v] eiusq; ꝓgenie꣣ execratus ē atq; ex eo filii hominu꣣ dicti sunt

[Garufi 5,26 - 5,32] adam uero cu꣣ cxxx esset annoꝝ genuit filiu꣣ nomine seth
hic fuit uir bonus et iustus de cuius ꝓsapia homines exorti filii dī dicti sunt
suꝑuixit aū ada꣣ postqua꣣ genuit seth annis dccc secdm̄ hebraicam ueritatem usq; ad quinquagesimu꣣ sextu꣣ annum natiuitatis lamech
ueru꣣ septuaginta int̄pretes ante natu꣣ seth posuere annos cccxxx postea dcc
seth int̄pretatur resurrectio significans resurrectionem xpī a mortuis cuius morte꣣ illata꣣ a iudeis significat abel qui dicitᷣ iustus a frē cain occisus secdm̄ septuaginta anū cccxxxu secdm̄ hebr̄ ccxxxu

[Garufi 6,1 - 6,6] [Charta 6] seth habens annos cu genuit enos cui suꝑuixit annos dcccxui usq; ad clxuii annu꣣ natiuitatis lamech porro septuaginta int̄pretes ante natu꣣ enos annos ccu postea posuere annos dccuii
enos int̄pretatᷣ homo de quo deus benedicitᷣ iste cepit inuocare nomen dnī quia hominu꣣ ē ꝓprium ut suę fragilitatis memores inuocent cōditoris auxilium eoꝝ dumtaxat qui in fide xpī [Charta 18r] uiuentes filii resurrectionis sic esse letantᷣ secdm̄ sept̄ ann̚ dcxxu hebrei cccxxu

[Garufi 6,7 - 6,10] enos habens annos xc genuit cainan cui suꝑuixit annos dcccxu secdm̄ hebreos idest usq; ad lxxxiu annu꣣ natiuitatis noe sed septuaginta int̄pretes an̄ natu꣣ cainan cxc annos postea dccxu posuere secdm̄ lxx ann̚ dccxxu iuxta hebreos cccxcu

[Garufi 6,11 - 6,13] cainan habens annos lxx genuit malalehel post cuius ortu꣣ uixit annos dcccxl id ē usq; ad clxxix annu꣣ natiuitatis noe septuaginta int̄pretes ante natu꣣ malalehel clxx postea dixere dccxl secdm̄ sept̄ ann̚ dcccccmxcu iuxta hebreos cccccdlx

[Garufi 6,14 - 1,16] malalehel annoꝝ lxu genuit iareth cui superuixit annos dcccxxx usq; ad ccxxxiu annu꣣ natiuitatis noe septuaginta uero ante natu꣣ iareth clxu postea posuere dccxxx
septuag̚ ann̚ mcxxii hebreos dcxxii

[Garufi 6,17 - 6,25] iareth annoꝝ clxii genuit enoch cui suꝑuixit annis dccc usq; ad ccclxui annu꣣ natiuitatis noe
in hac generatione nusqua꣣ [Charta 18v] codices discrepant hunc enoch n̄ nulla diuina scripsisse iuda aplō attestante comperimus
sed ut beatus agustinus dicit n̄ frustra non sunt in eo canones scripturaru꣣ ꝗ seruabantᷣ in templo hebrei popl̄i succedentium diligentia sacerdotu꣣ nisi ꝗa ob antiquitate꣣ suspecte fidei iudicata sunt nec ueru꣣ esse quę ille scripsisse poterat inuenire unde illa quę sub eius nomine ꝓferunt et cōtinet illas de gigantib; fabulas qd̄ n̄ habuerint homines patres recte a prudentib; iudicantᷣ n̄ ipsius esse credenda
septuagin̚ mdcclxxxuii hebrei dclxxxuii

[Garufi 6,26 - 6,34] enoch annos lxu genuit mathusalam post eɟ ortu꣣ ambulauit cu꣣ dō ccc anniᷥ idest usq; ad cxiii annu꣣ natiuitatis lamech secdm̄ hebreos
septuaginta int̄p̄tes ante natu꣣ mathusala꣣ posuere clxu annos postea cc
iste quide꣣ n̄ apparuit mortalib; ꝗa tulit illu꣣ ds̄ ab eis
bene aū in septima generatione enoc qui int̄pretatᷣ dedicatio tulit a mortalib; ds̄ ꝗa ciuitas electoꝝ in sex huius secl̄i ꝓ dō laborans etatib; in septima sabbati futuri gl̄a꣣ dedi[Charta 19r]cationis expectat atq; reꝓbi sola presenti sunt felicitate c̄tenti
cain uero ciuitate꣣ qua꣣ statuit n̄ in septima generatiōes sed in primogenito enoch filio c̄secrat
septuaginta mcccliiiiiu hebr̄ dccclxxiiiiiu

[Garufi 7,1 - 7,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 7,8 - 7,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 7,13 - 7,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 7,28 - 7,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 7,29 - 7,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 7,30 - 8,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 8,7 - 8,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 8,12 - 8,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 8,24 - 8,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 8,28 - 9,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,12 - 9,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,15 - 9,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,18 - 9,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,22 - 9,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,25 - 9,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 9,26 - 9,31] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,1 - 10,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,6 - 10,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,7 - 10,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,13 - 10,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,19 - 10,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,21 - 10,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,25 - 10,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,28 - 10,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 10,29 - 11,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 11,5 - 11,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 11,7 - 11,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 11,10 - 11,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 11,27 - 12,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 12,5 - 12,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 12,12 - 12,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 12,13 - 12,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 12,27 - 13,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 13,15 - 13,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 13,19 - 13,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 13,23 - 13,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 13,27 - 13,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 13,33 - 14,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,4 - 14,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,8 - 14,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,11 - 14,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,15 - 14,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,17 - 14,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,22 - 14,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,26 - 14,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 14,29 - 15,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,5 - 15,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,6 - 15,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,9 - 15,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,13 - 15,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,20 - 15,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,22 - 15,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,24 - 15,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,27 - 15,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 15,28 - 15,31] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,1 - 16,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,6 - 16,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,13 - 16,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,21 - 16,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,24 - 16,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 16,30 - 17,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 17,6 - 17,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 17,14 - 17,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 17,18 - 17,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 17,23 - 17,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 17,31 - 17,34] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 18,1 - 18,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 18,5 - 18,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 18,6 - 18,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 18,24 - 18,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 18,25 - 18,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 19,1 - 19,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 19,6 - 19,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 19,17 - 19,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 19,18 - 19,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 19,25 - 19,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,1 - 20,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,4 - 20,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,5 - 20,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,25 - 20,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,28 - 20,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 20,29 - 20,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,1 - 21,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,2 - 21,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,12 - 21,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,21 - 21,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,27 - 21,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 21,34 - 22,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 22,7 - 22,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 22,11 - 24,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,6 - 24,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,15 - 24,15] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,16 - 24,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,17 - 24,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,19 - 24,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 24,26 - 26,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 26,12 - 26,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 26,24 - 26,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 27,1 - 27,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 27,6 - 28,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 28,11 - 28,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 28,18 - 28,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 28,19 - 29,37] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 29,38 - 30,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 30,3 - 30,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 30,15 - 31,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 31,9 - 12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 31,13 - 21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 31,22 - 32,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 32,31 - 33,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 33,20 - 33,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 33,27 - 34,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 34,7 - 34,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 34,36 - 35,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 35,15 - 36,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 36,26 - 36,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 36,28 - 37,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 37,6 - 37,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 37,20 - 37,34] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 37,35 - 38,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,7 - 38,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,10 - 38,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,17 - 38,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,20 - 38,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,22 - 38,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,24 - 38,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 38,30 - 38,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 39,1 - 39,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 39,4 - 39,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 39,9 - 39,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 39,19 - 40,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 40,3 - 40,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 40,12 - 40,37] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 40,38 - 41,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 41,28 - 41,36] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 42,1 - 42,37] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 43,1 - 43,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 43,17 - 43,17 missing] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 43,18 - 44,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 44,10 - 44,38] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 45,1 - 45,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 45,9 - 45,15] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 45,16 - 45,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 45,24 - 45,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 45,31 - 46,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 46,23 - 46,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 47,1 - 47,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 47,27 - 47,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 47,28 - 48,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 48,8 - 48,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 48,17 - 48,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 48,18 - 48,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 49,1 - 49,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 49,10 - 49,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 49,13 - 50,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 50,3 - 50,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 50,4 - 50,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 50,7 - 51,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 51,6 - 51,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 51,11 - 51,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 51,18 - 52,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 52,19 - 52,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 52,28 - 54,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 54,4 - 54,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 54,22 - 54,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 55,1 - 55,1] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 55,2 - 55,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 55,14 - 55,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 55,23 - 55,34] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 56,1 - 56,1] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 56,2 - 57,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 57,18 - 57,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 57,19 - 59,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 59,4 - 59,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 59,5 - 60,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 60,5 - 60,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 60,31 - 60,31] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 60,32 - 61,15] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 61,16 - 62,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 62,7 - 62,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 62,21 - 62,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 62,22 - 63,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 63,17 - 63,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 63,27 - 64,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 64,4 - 64,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 64,8 - 64,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 64,25 - 64,31] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,1 - 65,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,13 - 65,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,17 - 65,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,18 - 65,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,22 - 65,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 65,28 - 66,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 66,14 - 67,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 67,9 - 67,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 67,13 - 67,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 67,14 - 67,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 67,19 - 68,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,3 - 68,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,9 - 68,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,15 - 68,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,20 - 68,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,28 - 68,31] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,32 - 68,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 68,33 - 69,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 70,1 - 70,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 70,20 - 70,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 71,1 - 71,17] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 71,18 - 71,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 71,19 - 71,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 71,27 - 72,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 72,4 - 72,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 72,14 - 72,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 72,20 - 73,6] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 73,7 - 74,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 74,21 - 74,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 74,22 - 75,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 75,20 - 76,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 76,29 - 76,34] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 77,1 - 77,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 77,11 - 78,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 78,22 - 79,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 79,22 - 79,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 79,29 - 80,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 80,21 - 80,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 80,28 - 80,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 80,30 - 80,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 80,31 - 81,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,10 - 81,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,12 - 81,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,17 - 81,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,20 - 81,21] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,22 - 81,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,24 - 81,26] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 81,27 - 81,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 80,1 - 80,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 82,5 - 82,15] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 82,16 - 82,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 82,24 - 82,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 82,26 - 83,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 83,11 - 83,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 83,23 - 84,19] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 84,20 - 84,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 84,23 - 84,27] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 84,28 - 85,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 85,12 - 85,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 85,31 - 86,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 86,13 - 86,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 86,26 - 87,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 87,30 - 88,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 88,29 - 90,15] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 90,16 - 90,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 90,21 - 92,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 92,6 - 92,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 92,8 - 93,4] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 93,5 - 93,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 93,12 - 93,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 93,21 - 96,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 96,12 - 96,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 96,17 - 98,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 98,15 - 98,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 98,19 - 99,20] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 99,21 - 99,29] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 99,30 - 100,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 100,6 - 103,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 103,3 - 103,7] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 103,8 - 104,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 104,4 - 104,10] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 104,11 - 104,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 104,12 - 104,22] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 104,23 - 104,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 104,33 - 105,8] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 105,9 - 105,24] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 105,25 - 105,32] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 105,33 - 105,35] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 105,36 - 106,2] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 106,3 - 106,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 107,1 - 107,14] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 107,15 - 107,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 107,26 - 108,13] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 108,14 - 108,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 108,24 - 109,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 109,6 - 109,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 109,17 - 109,30] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 109,31 - 110,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 111,1 - 112,11] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 112,12 - 112,16] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 112,17 - 112,18] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 112,19 - 112,25] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 112,26 - 112,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 112,29 - 113,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 113,10 - 113,28] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 113,29 - 113,33] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 113,34 - 114,9] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 114,10 - 114,12] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 114,13 - 115,23] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 115,24 - 116,3] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 116,4 - 116,5] Encoded at the Alphabetic Layer only

[Garufi 116,6 - 118,8] anno domini dlxiu
iustinus apud constantinopolim suscepit imperium uir in omni auaritia deditus improbus moribus exemptor pauperum senatorum expoliator opumque tenacissimus cui tanta fuit cupiditatis rabies ut arcas ferreas fieri iuberet in quibus ea que rapiebat auri argentique talenta congereret
is cum a diuinis mandatis aurem cordis auerteret iusto dei iudicio amens effectus est
hic tiberium cesarem asciuit qui eius imperium gubernaret hominem iustum utilem strenuum sapientem elemosinarium largum in iudiciis equum in uictoriis clarum et quod his supereminet uerissimum [Charta 141v]christianum interea narses cuius ad omnia studium uigilabat a quibusdam romanis emulis apud imperatorem iustinum et eius coniugem sophiam accusatur quorum uerbis in tantum aures accomodarunt ut cesar ira exardescens successorem narseti longinum direxerit prefectum
augusta uero inter alias minas atque iniuriosa uerba que de narsete dixerat quia eunuchus erat dixit eum non consulatum debere romanum sed in gyneceo seminarum pensa diuidere lanarum
ad hec narses talem se inquit ordinaturum telam ei qualem ipsa cum dum uiueret deponere non posset
nec promissa moratus ad alboyn regem langobardorum legatos mittit qui pannonie pauperima rura deserere et ad italiam solo uberem hortarentur transire
narses autem urbe roma relicta apud neapolim post aliquarum temporis defunctus est
continuo apud italiam ignee acies in celo apparuerunt
langobardi igitur cum uxoribus et filiis de pannonia egressi postquam habitauerunt ibi xlii
annis et commodantes terram quasi propriam hereditatem uicinis suis ingressi sunt italiam cum iam ab incarnatione domini dlxuiii
anni essent euoluti et preerat langobardis rex alboyn
alboyn itaque italiam ingrediens pro indictione tertia [Charta 142r]cepit aquileiam uenetiam forum iulii ueronam et mantuam ac mediolanum omnesque ligurie ciuitates ticinum quoque ubi sedem regni statuerat et alias usque tusciam ciuitates roma quoque tantis malis a langobardis adacta est sicut beatus testatur gregorius ut eis postea tributaria fuerit ita ut ciues quintam partem frugum suarum pactione tributi langobardis persoluerent
[Charta 117] interea rex alboyn postquam in italia annis tribus et mensibus ui regnauerat insidiis coniugiis sue interfectus est
fuit autem alboyn bellicosissimus summeque audacie uir bello famosissimus statura procerus strenuus et ad bella peragenda toto corpore coaptarus
tandem langobardi preficiunt in regnum cleph nobilissimum uirum quo uita decedente postquam uno anno et mensibus sex tenuit principatum duces in langobardorum gente decennio sunt creati et unusquisque ducum suam regebat ciuitatem
per hos duces italia ex magna parte capta et langobardis subiugata est nonnullis ciuitatibus subrutis expoliatis ecclesiis populisque interfectis
e quibus ducibus aliquanti gallias predandi cupiditate petentes irruerunt preda et incendiis cuncta uastantes
quibus ad dimicandum cum exercitu gunthrannus apud prouinciam cum amato patricio occurrit et bello conflicto [Charta 142v]patricium ipsum interemerunt regem uero gunthrannum fugauerunt tantamque tunc stragem langobardi uictores de burgundionibus fecerunt ut uix possit colligi numerus occisorum et diuites facti de ingenti captiuorum grege ac de inestimabili preda ad italiam sunt reuersi
non multo post tempore tres langobardorum duces gallias irruperunt quorum unus quidem nomine amo ebredunensem carpens uiam usque machouillam accessit ibique tentoria fixit
alius autem dux nomine zaban per deinsem descendens usque ad ualentiam uenit
tertius uero dux nomine rodanus gratianopolim ciuitatem aggressus est
et amo quidem arelatensem debellauit prouinciam cum urbibus que circum site sunt et usque ad ipsum lapideum campum qui adiacet urbi massiliensi accedens uniuersa que inuenire poterat depopulatus est
rodanus quoque et zaban pari modo incendiis et rapinis loca ad que accesserunt demoliti sunt
que cum mummulo patricio perlata fuisset cum ualida manu ueniens primum cum rodano conflixit et multos de eius exercitu peremit ipsumque rodanum lancea uulneratum ad montium excelsa fugere compulit
qui exinde cum quingentis uiris qui ei remanserant per deuia siluarum prorumpens ad [Charta 143r]zaban qui tunc urbem ualentiam obsidebat peruenit eique omnia que acta fuerant nuntiauit
qui pariter dum ad ebredunensem omnia depredantes uenissent ibi eis mummulus cum innumero exercitu francorum occurrit et commisso prelio eosdem deuicit
tunc zaban et rodanus sine ullius lucri conquisitione italiam remearunt
his auditis amo ut erat animo fortis [Charta 118] intrepidus mummulo occurrit et acriter cum eo preliando ipsum fugauit et eius exercitum strauit
quo superato cum omni preda collecta italiam profectus est
eo siquidem tempore langobardi comam capitis tondebant nam ceruicem usque ad occipitium radentes nudabant capillos a facie usque ad hos dimissos habentes uestimenta uero erant laxa et maxime linea qualia saxones habere solent ornata institis latioribus uario colore contextis
tibialiis cum fasciolis eorum crura stringebantur calige uero eis erant usque ad summum policem pene aperte et alternatim laqueis corrigiarum retente
postea uero ceperunt sibi osis uti more romanorum super quas equitantes birreos imitabantur

[Garufi 118,9 - 118,25] anni domini dlxxu mortuo iustino cum duodecim annis regnasset tiberius constantinus romanorum regum quinqua[Charta 143v]gesimus sumpsit imperium hic sub iustino adhuc cesar cum rem publicam regeret et multas egenis elemosynas erogaret magnam ei dominus auri copiam subministrauit
nam deambulans per palatium uidit in pauimento domus tabulam marmoream dominice crucis uexillo insignitam et ait crucem domini qua pectus frontemque munire debumus indignis quid pedibus calcamus et simul cum uerbo iussit eandem tabulam auferri a pauimento qua amota reperiunt et aliam simili signaculo expressam post hanc quoque reperiunt et tertiam quibus ablatis inuenit magnum thesaurum habentem supra mille auri centenaria sublatumque aurum pauperibus abundantius quam consueuerat largitur
narsetis quoque thesaurum in quadam italie urbe terra defossum quodam decrepito sene indicante inuenit et in simile opus distribuit
ad hunc chilpertus rex francorum suos dirigens legatos multa ab eo ornamenta aureos etiam quinquaginta singularum accepit librarum abentes ex una parte efficiem imperatoris et in circulo scriptum tiberii constantini perpetui augusti ab alia uero quadrigam et ascensorem continentesque scriptum gloria romanorum
huius exercitus ab eo missus persas potentissime [Charta 144r]debellauit uictorque regrediens tantam prede molem cum uiginti pariter elephantis abduxit ut humane crederetur posse sufficere cupiditati

[Garufi 118,26 - 118,29] preterea rome iohanne defuncto benedictus natione romanus de patre bonifacio ei in pontificatu successit seditque annis quatuor mense uno
quo tempore gens langobardorum omnem inuasit italiam comitante fame et mortalitate
his autem laboribus et afflictionibus idem benedictus papa mortuus est et sepultus in basilica beati petri

[Garufi 118,30 - 119,9] huic itaque successit pelagius natione romanus ex patre unigildo seditque annis decem mensibus ii
hic absque iussione principis est ordinatus eo quod langobardi obsiderent romam nec posset quisquam a roma progredi
hic autem nouem prefationes tradidit ecclesie ante canonem decantandas et hic sepultus est ad sanctum petrum
his autem diebus beatus gregorius diaconus cum esset apocrisarius in eadem urbe regia morales libros in iob composuit et euthychium eiusdem urbis episcopum in conspectu augusti superauit ita ut ipse augustus librum illius quem de resurrectione scripsit suis catholicis [Charta 119] assertionibus destruens deliberaret flammis cremari
docebat enim idem euthychius corpus nostrum in illa resurrectionis gloria et uenti aerisque subtilius esse futurum contra illud [Charta 144v]dominicum palpate et uidete quia spiritus carnem et ossa non habet sicut me uidetis habere
tiberius uero constantinus postquam imperium septem rexerat annis sentiens sibi diem mortis imminere mauricium genere cappadocem uirum strenuum tradita sibi in matrimonio filia sua ad imperium elegit
sic ad eternam patriam migrauit maximum luctum populis de sua morte relinquens
fuit autem summe bonitatis eleemosynis promptus in iudiciis iustus in iudicando cautissimus nullum despiciens sed omnes in sua bona uoluntate complectens omnes diligens ipse quoque a cunctis est dilectus

[Garufi 119,10 - 120,29] anni domini dlxxxii
mauricius indutus purpura redimitus diademate ad circum processit ecclamatisque sibi laudibus largitis per populos muneribus primus ex grecorum genere in imperio confirmatus est
at uero langobardi cum per annos decem sub potestate ducum fuissent tandem communi consilio authari filium clephonis supra memorati principis regem sibi statuerunt
quem etiam propter dignitatem flauium appellauerunt quo prenomine omnes qui postea fuerunt langobardorum reges usi sunt ut flauii dicerentur cui [Charta 145r]ob restaurationem regni duces qui tunc erant mediam totius substantie tribuerunt guthrannus autem rex francorum propriis orbatus filiis anno regni chliperici quinto decimo chilbertum nepotem suum adoptauit in filium eumque regem constituit
eo tempore mauricius imperator childeberto regi francorum quinquaginta millia solidos per legatos suos direxit ut cum exercitu super langobardos irrueret eosque italia propelleret
qui collecta multitudine hoc agere temptauit sed minime potuit
interea childebertus rex francorum bellum aduersus gothos agens eos acie superauit
rursus uero mauricius imperator legatos ad childebertum francorum regem misit orans ut exercitum contra langobardos mitteret childebertus itaque legatis mauricii acquiescens iterum francorum exercitum atque alamannorum ad italiam contra longobardos direxit
uerum langobardis aciem producere atque aduersariis ire obuiam meditantibus franci ac alamanni dissensionem inter se habentes sine ullius lucri conquisitione ad patriam remearunt
sed non multo post childebertus legationem ad mauricium imperatorem direxit mandans ei ut quod prius non [Charta 145v]fecerat nunc contra langobardorum gentem susciperet bellum eos ab italia remoueret
qui nihil moratus exercitum suum ad langobardorum debellationem direxit in italiam
cum quo authari rex et langobardorum acies non signiter confligunt
in ea pugna langobardi uictoriam capiunt franci uehementer cesi nonnulli uero capti [Charta 120] plurimi etiam per fugam elapsi uix ad patriam reuertuntur
interea autari rex accepit uxorem theodolindam filiam regis baioariorum
autari uero per spoletum beneuentum peruenit et easdem regiones accepit
dehinc usque regium ambulauit cuncta sibi componens et quia apud regium intra undas maris columna quedam posita esse dicitur usque ad eam equo sedens accessit et eandem haste sue cuspide tetigit dicens huc usque erunt fines langobardorum
anno xuiiiiix guthranni atque chilperici burdigalensis ciuitas terre motu concussa est et de pireneis montibus immensi lapides sunt euulsi quibus immensa hominum pecorumque multitudo interiit ipsaque ciuitas in proximo incendio concremata est
aurelianensis urbs incendio simili uastata est
apud carnotinum pagum de exfacto pane sanguis effluxit
celum quoque ardere uisum est
anno septimo childeberti regis qui fuit xxi
chilperici regis [Charta 146r]atque guthranni stella cometes uisa est in die sancto pasche
apud suessonam ciuitatem celum ardere uisum est
in parisiaco pago sanguis de nube fluens uestimenta multorum hominum cruentauit
inualitudines uarie ac mortalitas magna eo anno francorum attriuere gentem
per idem tempus chilpericus francorum rex in sabellianam heresim lapsus est qui non multo post tempore reuertens de uenatione ut ei mos erat fraude fedegundis coniugis sue interfectus est a landrico qui cum ea stupri consuetudinem habere consueuerat
iste quidem inuisus suis fuit nec amabilis extrancis
regnauit autem annis xxiii
eo tempore fuit aque diluuium in finibus uenetiarum et ligurie seu ceteris regionibus italie quale non fuisse post noe tempora creditur
in hac ualida aquarum procella tantum athesis fluuius excreuit ut circa basilicam beati zenonis martyris que extra ueronensis ciuitatis muros sita est usque ad fenestras superiores aqua pertingeret licet in eadem ecclesia aquam minime introierit muris eiusdem ciuitatis maxima ex parte subrutis
apud urbem uero romam in tantum tyberis fluuius excreuit ut aque super muros urbis influerent et maximas in ea regiones occuparent
tunc per alueum fluminis eiusde[Charta 146v]m cum multitudine serpentium draco etiam mire magnitudinis per urbem transiens usque ad mare descendit subsecuta statim est hanc inundationem grauissima pestilentia quam inguinariam uocant que tanta strage populum deuastauit ut de inestimabili multitudinem uix pauci remanerent primumque pelagium papam perculit et sine mora extinxit
dehinc in populo se extendit

[Garufi 120,30 - 122,38] dum igitur tanta tribulatio miseram quateret romam beatus gregorius qui tunc monachos et leuita erat a cunctis generaliter papa electus est anno regni guthranni francorum regis uicesimo quarto indictione uii
in cuius ordinatione cum nihil aliud quam iussio [Charta 121] principis deesset non enim decebat tunc quemlibet ad pontificatum romanum promoueri absque iussione principis constantinopolitani uir domini gregorius legatum eum literis ad mauricium direxit imperatorem obsecrans ne populo in sui electione preberet assensum
cuius literas prefectus urbis interceptas disrupit et consensum populi imperatori transmisit
qui ualde gauisus est quod locum aptum largiendi honoris diacono olim sibi amicitie familiaritate karissimo reperisset nam filium eius de sacro fonte suscepit eum sine [Charta 147r]dilatione ordinari precepit
ordinatus autem tam cautum tamque humilem se in omni sua prebuit actione ut sicut ex gestis siue scriptis eius dignosci potest uix nullus in successoribus eius illi similis possit inueniri in flore eloquentie ac puritate doctrine uel etiam in sanctitate uite
liber quippe sacramentorum ab eo editus est et antiphonarius tam diurnus quam nocturnus et tractatus in ezechielem et quadraginta euangelia et in iob moraliter et allegorice et ad historiam compendiose digestus et dialogorum liber et pastoralis cura iohanni rauennati directa et registrum ad regendam ecclesiam satis utiliter
hic instituit ut antiphona cantaretur que uocatur introitus ad mulcendum audientium animos deinde kirie eleison nouies decantari et post epistolam graduale et alleluia excepto a septuagesima usque in pascha in quibus diebus tractus instituit decantandos post euangelium uero dum oblationes offeruntur offertorium decantari et post fractionem eucharistie postquam communicatum fuerit post communionem
hic idem addidit in canone diesque nostros in tua pace dispone et ut alta uoce oratio dominica super eucharistiam decantaretur
hic letaniam maiorem instituit [Charta 147v]instituitque stationes fieri ad sanctum petrum in natale domini in epiphania in dominica de passione in maiori scrutiniorum in pascha et in albis pasche in ascensione in pentecosten in natale apostolorum in tertia dominica de aduentu et in dedicatione ecclesie eiusdem que est in octaua sancti martini in sancti andree in cathedra sancti petri in letania maiore et in omni sabbato quatuor temporum similiter instituit omnibus diebus quadragesime stationes fieri per diuersas ecclesias et in albis paschalibus et ut a septuagesima usque in pascha non caneretur alleluia et ut in matutinali synaxi in festiua octo tantum canerentur responsoria et quotidiana tantum duo et ut a presbytero diceretur deus in adiutorium meum intende
hic doctor eximius anno mauricii imperii xiiiiiu indictione xiii synodum episcoporum xxiiiiiu ad corpus beati petri xxiiiiiu apostoli congregans de necessariis ecclesie decernit
idem missis in britanniam augustino melito et iohanne et aliis pluribus cum eis monachis timentibus deum anglos ad christum conuertit
beatus autem gregorius direxit theodelinde regine langobardorum librum qui dialogus nominatur eo quod religiosa erat et ferocem uiri sui animum sepissime piis suggestionibus aduersus ecclesiam mitigabat
siquidem [Charta 148r]regina hec basilicam beati iohannis baptiste in modicina construxit qui locus supra mediolanum duodecim millibus abest multisque ornamentis auri argentique decorauit
hac tempestate autharis langobardorum rex exercitum ad istriam misit qui post predas et incendia facta pace uim magnam pecunie regi autari detulerunt comacinam [Charta 122] quoque insulam obtinuerunt
quo tempore herminigildus leuigildi gothorum filius regis ob fidei catholice confessionem a patre arriano priuatus regno et in carceris uincula proiectus ad extremum in capite percussus est
anno xxx regis guthranni tunica domini nostri iesu christi que uni militum forte euenit inuenta est in ciuitate zaphat in arca marmorea facta posita tempore thome hierosolymitani episcopi et iohannis constantinopolitani et gregorii antiocheni
anno xxxi
guthranni regis authari rex langobardorum obiit anno dominice incarnationis dxc cui successit agilulfus in regnum
guthrannus itaque francorum rex moritur anno regni sui xxxiii
fuit autem guthrannus in bonitate precipuus in eroganda pauperibus elemosyna largifluus christi sacerdotibus se humilem prebens subditis suis benignus gentibus [Charta 148v]externis placatus atque pacificus et in omni bonitate cospicuus cui successit childebertus eius nepos filius sigelberti huic autem successerunt duo filii sui adhuc pueryli sub tutela regine brunichildis constituti et theodeberto quidem regnum austrasiorum siue burgundionum quod pater childebertus a genitore suo sigeberto sibi relictum acceperat
theoderico autem regnum guthranni quod childebertus iure adoptionis tenuerat sorte obuenit
qui etiam sibi in his locis quibus et priores constituere sedes
his diebus audoaldus super langobardos leuatus est rex ab agilulfo rege patre suo astantibus legatis theodeberti regis francorum et desponsata est eidem regi puero filia regis theodeberti et firmata est pax perpetua cum francis
eodem tempore francis cum saxonibus pugnantibus magna strages ab utrisque partibus facta est
interea childebertus rex francorum ui ueneni extinguitur rex autem theodericus sanctum desiderium uiennensem episcopum prius exilio relegari nouissime uero lapidari precepit
obiit itaque theodericus anno regni sui septimodecimo cui successit in regnum clotharius chilperici filius
extinctis igitur uel uaria sorte obeuntibus tot francorum regibus [Charta 149r]a quibus per quadraginta ferme et unum regnatum est annos solus legitime successionis heres clotharius chilperico patre genitus ex regia stirpe uidebatur relictus in quo regnandi ius potissimum transfundi oporteret
interea mauricius augustus postquam xxi
annis constantinopolitanum rex imperium cum filiis suis theodosio tiberio et constantino occiditur a foca tunc tribuno qui fuerat prisci patricii strator
fuit autem mauricius utilis reipublice denique contra hostes sepe dimicans uictoriam obtinuit
hunni quoque qui et auares appellantur eius uirtute deuicti sunt
hic in medio sui tempore dum diuine legi contrarius esset et a beato gregorio frequenter admonitus corrigi nollet immo eidem uiro dei quia factis non poterat uerbis iniurias irrogare non desisteret tali meruit a domino redargui iudicio
denique nocte quadam uidit in somnis assistere se imagini saluatoris et uox ex ipsa imagine audita est dicens date mauricium qui cum presentatus ab ignotis ministris fuisset uox iterum sonuit interrogans illum quid magis eligeret utrum in isto seculo que nequiter egerat recipere an futuro examini reseruari cui mauricius o iesu bone iube me potius in isto seculo male com[Charta 149v]missa luere et uenturi iudicii diem non formidare et electorum tuorum participem fac esse
tunc qui loquebatur tradatur ait mauricius foce militi cum uxore et filiis quod postea euenit

[Garufi 123,1 - 123,6] [Charta 123] anno dominice incarnationis dciiiiiu
focas ut premissum est romanorum regnum inuadens per octo annorum curricula tenuit
erat autem hic formidolosus et sanguinarius cuius secundo anno imperii indictione uiii
gregorius papa migrauit ad christum sepultusque est in ecclesia beati petri ante secretarium
eo siquidem tempore teudepertus et theudericus reges francorum aduersus chlotharium patruum suum dimicauerunt in quo certamine ex utraque parte multa milia hominum ceciderunt

[Garufi 123,7 - 123,10] interea sabinianus natione tuscus de patre bono successit gregorio in pontificatus honorem
seditque anno uno mensibus u
hic autem tempore famis iussit aperiri orrea ecclesie et uenundari frumenta per unum solidum tritici modios xxx
hic in ecclesia beati petri luminaria addidit et sepultus est in ecclesia eiusdem beati petri apostoli

[Garufi 123,11 - 123,20] bonifacius natione romanus ex parte catadioce huic successit in pontificatu seditque mensibus nouem
hic obtinuit a foca cesare priuilegium ut romane ecclesie constantinopolitana subiceretur et ut ro[Charta 150r]mana ecclesia caput esset omnium ecclesiarum hic in sinodo constituit ut nullus in episcopatu eligatur nisi post tertium diem obitus episcopi predecessoris et ut ipsa electio a clero communiter et populo fiat et sic subsequatur assensus principis eiusdem ciuitatis
quo uita decedente alter bonifacius natione marsorum ex patre iohanne ei successit in pontificatu seditque anno uno mensibus octo
hic a foca cesare obtinuit dari sibi templum quod ab antiquis uocabatur pantheon quod ipse ablatis idolatrie sordibus consecrauit in honorem sancte dei genitricis marie et omnium sanctorum
et hic sepultus est ad beatum petrum apostolum

[Garufi 123,21 - 124,15] quo tempore perse aduersus rempublicam grauissima bella gerentes multas romanorum prouincias et ipsam hierosolymam auferunt et destruentes ecclesias sancta quoque prophanantes inter ornamenta locorum atque sanctorum que diripuerunt etiam dominice crucis lignum de ierosolima adducunt
interea foca imperator ab uniuerso senatu deseritur qui peruersa insaniens mente opes imperii in mare proiciebat contra hunc heraclius prefectus qui tunc africam regebat cum exercitu ueniens eum regno uitaque priuauit
eo quoque tempore agilulfus langobardorum rex qui et aio est appellatus postquam xxu regna[Charta 150v]uerat annos diem clausit extremum cui adoaldus filius eius una cum matre in regnum successit
sub his autem ecclesie restaurate sunt et multe donationes per loca uenerabilia largite
sed dum audoaldus accepta potione a quodam imperatoris legato aduersa mente insaniret [Charta 124] postquam cum matre decem regnauerat annis de regno eiectus est et a langobardis in loco eius arioaldus est substitutus
circa hec tempora beatus columbanus genere scothus postquam in gallia in loco qui luxouium dicitur monasterium construxerat in italiam ueniens monasterium quod bobium dicitur in alpibus cottiis edificauit
clotharius uero francorum rex anno regni sui xluiiiiix dagobertum filium suum regni fecit consortem
anno autem xui
suscepte monarchie paterni autem regni xliiiiiu clotharius rex moritur qui aui sui simile nomen iunior appellatus est fuit autem uir patiens litteris eruditus timoris dei plenus pauperibus uictus necessaria tribuens ecclesiarum dei atque sacerdotum consulens cui dagobertus filius successit ex cuius aduentu fiducia bonis maximeque pauperibus orta seditiosos uero atque rapine intentos formido grauis inuaserat ac quedam mentiu[Charta 151r]m consternatio
hic beato arnulfo metensium ciuitatis episcopo ad erudiendam litteram traditus fuerat consilio cuius postea bene ac preclare plura faciebat
dagobertus quippe cunctam austriam cum burgundia cunctamque neustriam cum guasconum terra dominio suo subegit post discessum uero beati arnulfi idem dagobertus rex consilio pipini qui erat maiordomus utebatur

[Garufi 124,16 - 125,3] anno dominice incarnationis dcxii heraclius heracliani filius occiso foca ei in imperium substituitur hic heraclius multas prouincias a persis peruasas reipublice restituit monamachiam pugnam cum ductore exercitus persarum proposita lege ipse heraclius elegit eumque percussum equo deiecit mortuum chosroe quoque regem persarum gladio suo interfecit filium uero eius baptizatum de sacro fonte leuauit eumque regem in regno constituit peruagatusque uniuersam persidem argentum turris in qua chosroe sedem constituerat exercitui suo tribuit
aurum uero restauratione deputans ecclesiarum quas chosroe destruxerat ipse heraclius cum multimoda preda ac septem elephantis multis opibus oneratis assumpta etiam saluatoris cruce hierosolymam remeauit ipsamque crucem in loco suo reposuit captiuos in propria restituit ac [Charta 151v]deinde constantinopolim rediit
fuit autem heraclius uultu decorus uisu hilaris statura mediocris egregi eque fortitudinis qui sepe leones in arena plures interfecerit cumque literis abunde esset instructus ad ultimum astrologus eflicitur
hic sociata sibi iure connubii sororis sue filia in euthychis delapsus est sectam
quo tempore anastasius persa monachus nobile pro christo martirium patitur
qui natus in perside magicas a patre puer artes discebat sed ubi a captiuis christianis christi nomen acceperat in eum mox animo toto conuersus relicta perside hierosolymam petiit ubi accepta baptismatis gratia monasterium intrauit ibique uii annis regulariter uixit
tandem captus a persis et multa diu uerbera inter carceres et uincula perpessus mittitur ad chosroe regem persarum a quo tertio per interualla temporis uerberatus ad extremum una manu per tres horas diei suspensus sic decollatus cum aliis lxx martyrium compleuit
mox tunicam eius indutus quidam demoniacus curatus est
interea superueniens cum exercitu he[Charta 125]raclius princeps superatis persis christianos qui erant captiui reduxit gaudentes
reliquie beati martyris anastasii primo in monasterium suum deinde romam aduecte [Charta 152r]uenerantur in monasterio beati pauli apostoli ad aquas saluias

[Garufi 125,4 - 125,7] preterea rome defuncto bonifacio deusdedit natione romanus ex patre stephano subdiacono ei in pontificatu substituitur seditque annos iii mense i
hic constituit sub interminatione separationis ut nulla mulier filium suum de fonte susciperet similiter et in confirmationibus et hic sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 125,8 - 125,12] huic successit bonifatius natione campanus ex patre iohanne seditque annis quinque hic autem beatissimus papa bonifatius paterna pietate clericos aluit pauperes fouit cunctos honorans fuit mitissimus in diebus suis super omnes homines et misericors unde et ipse ab omnibus amabatur
hic constituit ut nullus de ecclesia trahatur et ut nullus aliquid de ecclesia rapere audeat et hic sepultus est ad beatum petrum apostolum

[Garufi 125,13 - 125,17] successit autem huic honorius natione campanus ex patre petronio consule seditque annis xii mensibus xi
hic autem pie clerum erudiuit et inter eleemosynas quas quotidie clementer pauperibus distribuebat multas ecclesias auro argentoque et ere decorauit et decreuit omni sabbato a sancto apolinare usque ad sanctum petrum procedere cum letaniis

[Garufi 125,18 - 125,21] seuerinus natione romanus ex patre abieno tempore heraclii post honorium [Charta 152v]suscepit episcopatum seditque mensibus ii
hic autem sanctus atque benignus fuit amator cleri et pauperum largus atque mitissimus hic dilexit clerum et omnibus dona augumentauit et hic sepultus est ad beatum petrum

[Garufi 125,22 - 126,21] huic autem successit iohannes natione dalmata ex patre uenantio scolastico seditque anno i mensibus uiii
hic distractis thesauris ecclesie multa milia hominum per istriam et dalmatiam a seruitute redemit et hic sepultus est ad beatum petrum apostolum
interea arioaldus postquam super langobardos uiginti annis regnum tenuerat ab hac luce subtractus est
langobardorum regnum rothari suscepit
fuit autem uiribus fortis et iustitie tramitem sequens arriana tamen perfidia maculatus
quo tempore pene per omnes ciuitates regni eius duo episcopi erant unus catholicus et alter arrianus
hic autem rothari rex langobardorum leges que sola memoria et usu retinebantur scriptorum serie composuit [Charta 126] codicemque ipsum edictum appellari precepit
erat autem ex quo langobardi in italiam uenerant annus lxxuii
rothari uero romanorum ciuitates ab urbe tuscia et uniuersas que in litore maris site sunt usque ad francorum fines sibi parere coegit qui postquam annis sex mensibus iii regnum tenuerat [Charta 153r]uita decedens langobardorum regnum radoaldo filio suo reliquit
hic cum iuxta basilicam beati iohannis baptiste fuisset humatus quidam iniqua cupiditate succensus eius sepulchrum noctu aperuit et quidquid in ornamentis eius corporis repperit abstulit cui beatus iohannes per uisionem apparens cum uehementer conterruit eique dixit cur ausus es corpus istius contingere fuerit licet non recte credens tamen mihi se commendauit
quia igitur hoc facere presumpsisti nunquam in meam basilicam deinceps ingressum habebis
quod ita factum est
quotiescumque enim uoluisset oraculum beati iohannis ingredi statim a ualidissimo uelut pugillo guttura eius feriretur sic subito retro ruebat inpulsus
rodoaldus igitur post mortem patris langobardorum suscipiens regnum gundibergam filiam theodelinde regine in matrimonio sibi sociauit
hec gundiberga regina sicut mater eius in modicia sic et ista intra ticinensem ciuitatem basilicam in honorem beati iohannis baptiste construxit quam mire ex auro et argento peplisque decorauit rebusque singulis optime ditauit
rodoaldus rex ut fertur dum uxorem cuiusdam langobardi stuprasset ab eodem est interfectus postquam septem diebus et quinque regnauerat annis
huic in regimine successit ari[Charta 153v]pertus filius gundoaldi qui fuerat germanus theodelinde regine
hic condidit apud ticinum extra portam oraculum domini saluatoris quod et ornamentis uariis decorauit et substantiis sufficienter ditauit

[Garufi 126,22 - 126,24] interea rome iohanne defuncto theodorus natione grecus ex patre theodoro episcopo in pontificatu romano ei successit seditque annis ui mensibus u
hic librum penitentialem composuit heraclius anno xxui suscepte potestatis diem ultimum clausit

[Garufi 126,25 - 127,5] anno ab incarnatione domini dcxxxix defuncto heraclio heraclonas frater eius cum matre sua
martina constantinopolitana iura suscepit rexitque imperium annis duobus et mensibus ui
huius tempore cyrus alexandrie sergius et pyrrhus regie urbis episcopi acephalorum heresim instaurantes unam operationem in christo humanitatis et diuinitatis unamque uoluntatem dogmatizabant
e quibus pyrrhus sub papa theodoro romam ueniens ex africa ficta ut post apparuit penitentia obtulit eidem pape presente clero et populo libellum cum sua scriptione in quo condemnarentur omnia que a se uel a predecessoribus suis scripta uel acta sunt aduersus catholicam fidem
unde et benigne susceptus [Charta 127] est ab eo quasi regi pontifex ciuitatis
sed quia reuersus domum repetiit errorem domesticum memoratus papa aduocatis cunctis sacerdotibus et clero in ecclesia beati petri apostolorum princi[Charta 154r]pis condempnauit eum sub uinculo anathematis fuit autem papa theodorus amator pauperem largus et multum misericors qui sepultus est ad sanctum petrum apostolum

[Garufi 127,6 - 127,11] anno incarnationis dominice dcxl mortuo eraclona surrexit germanus eius constantinus nomine qui regnauit mensibus sex
huius temporibus paulus pyrrhi successor non tantum sana doctrina sicut decessor eius sed aperta persecutione catholicos cruciat apccrisarios quoque sancte romane ecclesie qui ad eius correptionem missi ad constantinopolim uenerant partim carceribus partim exiliis partim uerberibus affecit
unde et ipse sicut predecessores illius ab apostolica sede iusta depositionis ultione damnatus est

[Garufi 127,12 - 127,15] interea rome defuncto theodoro papa martinus natione tuscus in loco eius constituitur seditque annis ui mense i
hic dum missarum solemnia ad altare dei genitricis marie quod dicitur ad presepe celebraret spatarius olympii ducis missus ut eum interficeret diuina benignitate percussus cecitate eum uidere non potuit

[Garufi 127,16 - 127,26] anno ab incarnatione domini dcxlii defuncto constantino constantinus filius eius qui et constans est appellatus accepit imperium qui regnauit annis xxuiii
hic deceptus est a paulo sicut heraclius auus eius a sergio eiusdem ciuitatis episcopo exposuit typum aduersus catholicam fidem nec unam nec [Charta 154v]duas uoluntates aut operationes in christo definiens esse confitendas quasi nihil uelle uel operari credendus sit christus
unde martinus papa congregata rome synodo episcoporum cu
damnauit sub anathemate hereticos cyrum alexandrinum sergium pyrrhum et paulum constantinopolitanos patriarchas
et post hec missus ab imperatore theodorus exarchus tulit martinum papam de ecclesia constantiniana et constantinopolim perduxit qui post hec exilio relegatus chersonam ibidem uitam finiuit
facta est autem hec synodus anno nono constantini indictione uiiiiix

[Garufi 127,27 - 127,29] huic autem successit eugenius natione romanus ex patre rufiniano seditque annis ii
mensibus ui
qui fuit benignus mitis mansuetus in omnibus affabilis canonum quoque scientia eruditus et sanctitate preclarus et hic sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 127,30 - 127,31] cui successit uitalianus natione signensis ex prouincia campanie de patre anastasio seditque annis xiii mensibus ui
hic composuit cantum quo hodie romani utuntur

[Garufi 127,32 - 128,13] circa hec tempora regis persarum coniux nomine cesara de persida exiens cum paucis fidelibus christianis propter christianum fidei amorem constantinopolim uenit que ab imperatore honorifice suscepta post aliquot dies baptismum ut desiderabat accepit [Charta 155r]et ab augusta de sacro fonte leuata est
quod uir eius rex persarum audiens legatos con[Charta 128]stantinopolim ad imperatorem direxit quatenus ei suam redderet uxorem
imperator hoc audiens respondit eis dicens rem quam queritis omnino ignoro est tamen hic quedam mulier christianissima quam nescio uestram esse reginam
legati responderunt dicentes si placet cupimus hanc uidere mulierem
que cum iussu imperatoris uenisset mox legati ut eam conspiciunt ad eius uestigia prouoluuntur eique uenerabiliter quia eam uir suus requireret suggerunt quibus illa ite inquit et renunciate domino uestro quia sicut ego iam credidi ita et ipse nisi in deum crediderit me iam ultra consortem thori habere non poterit
quid multa legati reuersi ad patriam uniuersa que audierant regi suo nunciante
rex itaque nihil moratus cum lx milibus uiris costantinopolim pacifice ad imperatorem uenit a quo gratanter et satis digne susceptus est
qui cum suis uniuersis in christum dominum credens pariterque sacri baptismatis unda perfusus et ab augusto de fonte leuatus catholica fide confirmatus est multisque muneribus ab augusto muneratus accepta sua coniuge letus et gaudens cum suis ad propria remeauit

[Garufi 128,14 - 128,38] preterea aripertus langobardorum rex postquam per annos nouem [Charta 155v]regnauerat diem claudens extremum regnum duobus filiis adhuc adolescentibus perthari et godeberto regendum reliquit et godebertus quidem ticini sedem habuit perthari uero in ciuitate mediolanensi
grimoaldus autem beneuentanorum dux hoc audiens suggestione garipaldi taurinatium mox animum omnium ad regnum langobardorum obtinendum erexit ordinauitque apud beneuentum romualdum filium suum ducem
ipse cum electa manu ticinum properans per omnes ciuitates per quas uiam habuit sibi amicos atque adiutores ad regnum percipiendum asciuit
cumque placentiam uenisset premisit ante se predictum garipaldum totius mali incentorem ad godebertum nuncians quod grimoaldus cum ualida manu in eius obsequium ueniret
garipaldus autem postquam godeberto domino suo consiliatus fuerat ut intra palatium ticini grimoaldum hospitio reciperet persuasit domino suo godeberto ut non aliter quam lorica sub ueste indutus cum grimoaldo locuturus adueniret asserens quia eum grimoaldus occidere uellet
rursus idem fallendi artifex ad grimoaldum ueniens dixit quod nisi se fortiter prepararet eum godebertus suo gladio perimeret asseuerans godebertum quando cum eo ad loquendum ueniret loricam sub ueste gestaret
quid plura ad colloquendum die crastina cum uenissent et godebertum grimoaldus post salutationem [Charta 156r]amplexatus esset statim sensit quod loricam sub ueste gestaret nec mora euaginato gladio eum uita priuauit regnumque eius et omnem potestatem inuadens sue subdidit dicioni
quo audito perthari qui apud mediolanum regnabat quanta potuit uelocitate fugam arripuit atque scythiam ad cacanum regem auarum peruenit
erat autem quidam paruulus homunculus de propria familia godeberti is cum garibaldum ducem in ipso sacratissimo die paschali ad ecclesiam uenturum sciret super sacrum baptisterii fontem conscendens leuaque manu se ad columellam tugurii tenens unde garipaldus uenerat toto annisu eum in ceruice percussit et protinus caput eius amputauit qui licet ab his qui cum garipaldo uenerant interfectus fuerit domini sui mortem ultus est

[Garufi 129,1 - 129,31] [Charta 129] eo tempore quo grimoaldus regnum langobardorum arripuerat dagobertus francorum rex anno regni eius xiiiiiu circumpositis gentibus nationibusque sibi subiugatis ac per circuitum pace facta ad pietatem intendit et ut se gratum deo ostenderet uniuersas pene gallie ecclesias patrimonii sui heredes instituit
erat autem in regno eius pipinus de potentissimis austrasiorum familiaritati eius inherens qui odebat improbos nec se miscebat flagitiosis
hunc quidam malignantium dagoberto adorsi sunt facere odiosum
sed domini protectus clementia cuius in obseruanda iustitia sectabatur precepta [Charta 156v]et insidias paratas euasit et regi utilia suadendo fidelissimus apparuit
his diebus donus romane ecclesie episcopus locum qui paradisus dicitur ante basilicam beati petri apostoli candidis et magnis marmoribus strauit
hac tempestate francorum exercitus de prouincia egrediens in italiam introiuit
contra quos grimoaldus cum langobardis progressus hac arte eos decepit
fugere quippe eorum impetu simulans castra simul cum tentoriis et diuersis pariter bonis precipueque uini optimi copia hominibus autem uacua reliquit
quo cum francorum acies aduenissent estimantes grimoaldum cum langobardis pauore deterritos castra integra reliquisse mox leti effecti certatim cuncta inuadunt et cenam affluentissimam instruunt
qui dum diuersis epulis multoque degrauati uino et somno quieuissent grimoaldus super eos noctis medio irruens tanta eos cede prostrauit ut uix pauci ex eis elapsi ad patriam ualuerint repedare
qui locus ubi hoc gestum est usque hodie riuus francorum appellatur
non post multum uero temporis dagobertus francorum rex cum rege grimoaldo firmissime pacis fedus iniit suosque filios sigibertum quidem austrasiis clodoueum uero pari dignitate neustrie prefecit
his diebus constantinus augustus qui et constans est appellatus [Charta 157r]italiam a langobardorum manu eripere cupiens constantinopolim egressus tarentum applicuit
hic italie fines inuasit omnesque per quas uenerat langobardorum ciuitates cepit
ortonam autem atque luceriam et ecanam aliasque apulie ciuitates inuadens expugnauit diruit et ad solum usque destruxit
acerentiam uero propter munitissimam loci positionem capere minime potuit
deinde cum omni suo exercitu beneuentum circumdedit et uehementer eam expugnare cepit
at romoaldus filius grimoaldi regis statim ut imperatoris aduentum cognouit ad patrem suum direxit obsecrans ut quantocius ueniret et suo figlio ac beneuentanis potenter succurreret
quod grimoaldus rex audiens statim cum exercitu beneuentum properare coepit
erat autem tunc beneuentanorum episcopus beatus barbatus

[Garufi 129,32 - 130,21] metuens igitur imperator subitum grimoaldi regis aduentum dimissa beneuenti obsidione neapolim proficiscitur
postquam uero imperator neapolim peruenit unus ex eius comitibus cui nomen saburrus erat cum uiginti millibus militum direxit ut cum grimoaldo pugnaret
grimoaldus qui iam beneuentum aduenerat hoc audiens uoluit contra [Charta 130] eos proficisci
cuius filius romoaldus non opus est inquit sed tantum partem nobis de uestro exercitu tribuite et ego deo fauente cum illis pugnabo et cum uicero [Charta 157v]maior gloria uobis ascribetur factumque est
cumque utreque partes forti contentione pugnarent tunc unus de langobardorum exercitu qui regium comtum ferre solitus erat quendam greculum eodem comto utrisque manibus fortiter percutiens sella super quam equitabat sustulit eumque in aera super caput suum leuauit
quod cernens grecorum exercitus mox immenso pauore perterritus in fugam conuertitur magnaque pernicie cesus fugiens mortem langobardis uictoriam peperit
ita saburrus dux exercitus grecorum cum paucis remeans ignominiam deportauit
romoaldus uero patrata uictoria beneuentum ad patrem gaudens cum triumpho remeauit
imperator itaque iracundiam corde conceptam in suos hoc est in romanos conuertit
moxque romam pertendit et a uitaliano papa honorifice susceptus primo quidem die optulit beato petro pallium auro textum in crastinum uero per duodecim continuos dies quos ibi resedit ommia que fuerant antiquitus in ornamentum ciuitatis ex ere instituta deponi iussit in tantum ut etiam basilicam beate marie pantheon antiquitus uocatam discooperiret tegulasque ex ere factas exinde auferret easque cum aliis ornamentis constantinopolim inde transmitteret
qui tamen ubi siciliam attigit meritum pretium tantarum iniquitatum luit
nam eiusdem insule [Charta 158r]incolas calabrieque ac sardinie atque africe afflictionibus tam grauissimis attriuit ut uxores a maritis et filii a parentibus separati duram cogerentur perpeti seruitutem mansitque in sicilia ab indictione uii usque in xii
igitur imperator suis quam hostibus infestior a militibus eius seuitiam execrantibus in balneo interficitur nec longo post tempore uitalianus papa diem obiit

[Garufi 130,22 - 130,27] cui successit adeodatus natione romanus ex monacho de patre iobiniano seditque annis iiiiiu mensibus ii
hic autem mitissimus erat ac benignissimus et cunctos homines libenter excipiebat ad se uenientes a maiore usque ad minorem
peregrinis pie compassionem exhibebat et quod ab eo unusquisque postulabat sine dubio impetrabat
huius quoque diebus tante pluuie extiterunt ut denuo legumina nascerentur et ad maturitatem peruenirent
et hic sepultus est ad beatum petrum

[Garufi 130,28 - 130,31] huic uero successit donus natione romanus ex patre mauricio seditque annis u mensibus u
huius temporibus mense augusto apparuit stella splendidissima a parte orientis a galli cantu usque mane mensibus iii cuius radii celos penetrabant
et hic sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 130,32 - 131,19] successit autem ei agatho natione siculus seditque annis ii mensibus ui
hic autem benignus fuit ac mansuetus et omnibus hylaris atque [Charta 158v]iucundus cuius temporibus indictione octaua mense iulio luna pertulit eclypsim statimque mortalitas grauissima subsecuta est
hic autem agatho dum constantinopolim causa componende pacis inter langobardos et imperatorem ueniret obuium habuit in porta ciuitatis leprosum cui cum osculum dedisset statim a lepra mundatus est
at uero grimoaldus longobardorum rex nono die post fleuotomum brachii accepto arcu columbam sagittare nisus eius brachii uena dirupta est
cui [Charta 131] ut fertur medicis uenenata medicamina superponentibus ipse mortuus est
hic in edicto quod rothari rex composuerat aliqua capitula legis que utilia sunt adiecit
fuit autem corpore ualidus audacia primus caluo capite barba prominenti non minus consilio quam uiribus decoratus
cuius corpus sepultum est in basilica beati ambrosii confessoris quam dudum ipse intra ticinensem ciuitatem construxit
hic post mortem ariperti regis expleto iam uno anno et mensibus tribus langobardorum regnum inuasit regnauitque annis nouem
igitur pertari filius ariperti regis de quo supra diximus qui prius in sithia exulauerat postea uero in gallia cum de gallia nauem ascenderet ut in insulam britannie et ad regem saxonum transmearet aut longe a litore uox au[Charta 159r]dita est uos qui in naui estis dicite perthari ut reuertatur in patriam suam quia tertia dies est hodie qua grimoaldus ab hac luce subtractus est
quo audito perthari quamuis neminem uideret statim tamen reuersus est et exinde ad patriam tendens mense tertio post mortem grimoaldi in regnum leuatus est
erat autem perthari rex uir pius fide catholicus iustitie tenax pauperumque largissimus nutritor
qui statim beneuentum misit et rodelandam suam coniugem et cunipertum filium eius reuocauit
qui ut regni iura suscepit in loco unde olim fugerat iuxta ticinum construxit monasterium in honorem sancte uirginis et martyris agathe in quo multas uirgines congregauit rebusque pariter ac ornamentis didauit
regina uero eius uxor basilicam sancta dei genitricis et uirginis marie que ad perticas appellatur miro opere condidit ornamentisque decorauit

[Garufi 131,20 - 131,37] interea dagobertus francorum rex profluuio uentris laborans circa fluuium sequanam haud procul a parisiis diem clausit extremum
cuius corpus in ecclesia sancti dionysii martyris sepultum est
fuit autem dagobertus rex admodum cautus ingenio astutus circa beneuolos et sibi fideles mansuetus rebellibus autem ac perfidis ualde terribilis exercitis corporis maximeque uenationi deditus atque in omni agilitate corporea strenuus periti[Charta 159v]a quoque atque uirtute in bello preualidus
at eo tempore quo ipse defunctus est eadem hora cuidam solitario in quadam insula sicilie degenti qui iohannes dicebatur eremita cum se sopori dedisset haud procul in pelago deformes truculente facie demones uinctum regem dagobertum per spatia maris agitantes inflictisque insuper uerberibus ad uulcania loca trahentes
qui distentus cruciatibus inter agitationes et ueruera quorumdam sanctorum audiebatur postulare suffragia
cum repente aperto celo inter fulmina in fluctus cum fragore ruentia uisi sunt descendisse uiri decore nitentes mirabili
requirere solitarius cepit ab eis qui essent
qui dixerunt se esse illos quos dagobertus ad suum uocauerat solatium dionysium uidelicet ac mauricium martyres nec non et martinum confessorem
hi ereptam demonibus animam secum ad aethera leuauerunt canentes hunc psalmum beatus quem elegisti et assumpsisti domine habitauit in atriis tuis
hec uir ille uenerabilis iohannes ansoardo defensori pictauensis ecclesie qui tunc euectu nauali partes peragrabat sicilie retuli se uidisse
qui sine mora in gallias reuersus hec sancto audoeno narrauit

[Garufi 131,38 - 132,34] anno dominice incarnationis dcluiii
constantinus filius constantis superioris regis [Charta 132] post mortem patris habenas imperii accepit
huius quidem [Charta 160r]anno xuii sarraceni siciliam inuadunt et preda nimia secum ablata mox alexandriam redeunt
eodem anno agatho papa ex rogatu imperatoris ipsius misit legatos suos constantinopolim in quibus erat iohannes romane ecclesie tunc diaconus non longe post episcopus pro adunatione facienda sanctarum dei ecclesiarum
qui benignissime suscepti a constantino catholico iusti sunt remissis disputationibus philosophicis pacifico colloquio de fide uera perquirere datis eis de bibliotheca constantinopolitana cunctis antiquorum patrum quos petebant libellis
adfuere autem episcopi cl presente georgio patriarcha regie urbis nec non et antiochie machario
hi autem unam uoluntatem et operationem astruebant in christo falsantes patrum catholicorum dicta perplurima
finito autem conflictu georgius conuictus est
macharius uero cum suis sequacibus simul et predecessoribus cyro sergio honorio petro paulo et pyrrho anathematizatis et in locum eius theophanius abbas de sicilia antiochie episcopus factus tantaque gloria legatos catholice pacis comitata est ut iohannes portuensis episcopus qui erat unus ex ipsis dominica octaua pasche missam publicam in ecclesia sancte sophie coram principe et patriarcha celebraret
hec est sexta synodus uniuersalis constantinopoli celebrata et greco sermone conscripta temporibus pape aga[Charta 160v]thonis exequente ac residente principe constantino intra palatium suum simulque legatis apostolice sedis et episcopis cl residentibus
prima enim uniuersalis synodus in nicea congregata est contra arrium cccxuiii patrum temporibus iulii pape sub constantino principe
secunda in constantinopoli cl patrum contra macedonium et eudoxium temporibus damasi pape et gratiani principis quando nectarius eiusdem urbis est ordinatus episcopus
tertia in epheso cc patrum contra nestorium auguste urbis episcopum sub theodosio magno principe et papa celestino
quarta in chalcedone dcxxx patrum sub leone papa temporibus marciani principis contra theodorum et omnes hereticos qui beatissimam mariam solum hominem non deum et hominem genuisse affirmabant
in qua synodo catholice est constitutum ut beata maria semper uirgo theotocos diceretur quia uere deum et hominem genuit
sexta hec de qua in presenti diximus
quo tempore sancta et perpetua uirgo christi ethrida filia anne regis anglorum primo ecfrido regi coniux data postquam xii annos thorum incorrupta seruauit maritalem post reginam sumpto uelamine sacro
uirgo sanctimonialis efficitur nec mora etiam uirginum mater et nutrix pia sanctorum accepto ad instruendum monasterium loco quem elege uo[Charta 161r]cant cuius merita uiuacia testatur etiam mortua caro que post xuii annos in sepultura cum ueste qua inuoluta est incorrupta reperitur

[Garufi 133,1 - 133,3] [Charta 133] constantinus imperator postquam xuiii annos imperium rexerat apud constantinopolim moritur
cui successit iustinianus filius eius minor
interea predictus agatho romane ecclesie pontifex diem obiit

[Garufi 133,4 - 133,13] cui successit leo qui dictus est iunior natione siculus de patre paulo seditque mensibus x
uir omnium uirtutum meritis decoratus
erat enim eloquentissimus in diuinis scripturis sufficienter instructus greca latinaque lingua eruditus atque scolasticus
cantilena ac psalmodia precipuus et in corum sensibus subtilissima exercitatione limatus
bonorum omnium exortator operum solertissime scientiam plebi florentissimam ingerebat paupertatis amator erga inopum prouisionem non solum mentis pietate sed et studii labore sollicitus
hic et sextam suscepit synodum condemnans ea que eadem synodus condemnauerat
hic constitutum fecit ut qui ordinatus fuerit archiepiscopus nullam consuetudinem pro usu pallii aut diuersis officiis ecclesie persoluere debeat aut alius pro hoc accipere qui etiam sepultus est ad beatum petrum

[Garufi 133,14 - 133,25] huic autem successit benedictus cognomento iunior natione romanus de patre iohanne seditque mensibus x
hic ab ineunte etate [Charta 161v]sue ecclesie militauit atque sic se in diuinis scripturis et cantilena a puerili etate et in presbyterii dignitate nomine pariter et operibus exhibuit ut digne ad pontificatus honorem perueniret paupertatis namque fuit amator humilis mansuetus et omnibus compatientiam habens manumque largissima
hic instituit ut ad tumulandum romanum pontificem omnes eiusdem ecclesie clerici concurrerent similiter et ipse in eorum faceret obsequiis
huius temporibus apparuit stella iuxta uirgilias per aliquot dies et noctes celo sereno inter natalem domini et epiphaniam omnimodo obumbrata ueluti luna sub nube
post hec eodem anno mense martio mons uesuuius qui est in campania eructuauit incendium et omnia circumquaque adiacentia pre cinere ipsius exterminata sunt
non post multos uero dies idem papa defunctus est et sepultus ad sanctum petrum apostolum

[Garufi 133,26 - 133,31] successit autem ei iohannes natione syrus de prouincia antiochie ex patre cyriaco seditque anno i
uir ualde strenuus atque scientia preditus et omnimodo moderatus
hic autem iuxta pristinam consuetudinem in ecclesia saluatoris que appellatur constantiniana electus est temporibus iustiniani augusti atque in eodem episcopio consecratus a tribus episcopis uidelicet hostiense portuense et belliternense sicut predecessor eius leo papa
hic etiam librum de pallii digni[Charta 162r]tate composuit
qui sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 133,32 - 134,4] post hunc itaque conon thracia oriundus educatus apud siciliam postmodum apud romanam ecclesiam militans presbyter effectus pontificatus honore sublimatus est seditque mensibus xi
in cuius electione dum ad episcopatum quereretur non minima contentio facta est eo quod clerus in petrum archipresbyterum intendebat exercitus autem in theodorum presbyterum
et dum diutius utreque partes sibi non acquiescerent tandem consilio ducti sacerdotes et clerus unanimiter ingredientes in episcopium lateranense una cum episcopis qui tunc ibi aderant nominatis his tribus personis nutu dei elegerunt cononem omnium morum honestate preclarum in quo uere aspectus erat angelicus ueneranda canities fermo uerus prouecta etas simplex animus quieti mores religiose uite qui se numquam aliquando in causis actuque seculari commiscuerat et e uestigio [Charta 134] itaque omnes iudices una cum primatibus exercitus pariter ad eius salutationem uenientes in eius laude omnes simul acclamauerunt
cuius electionem iustinianus imperator filius constantini gratuita confirmauit assensione
conon itaque longa infirmitate detentus diem obiit sepultusque est ad beatum petrum apostolum

[Garufi 134,5 - 134,23] cui successit sergius natione syrus antiochie regionis ortus ex patre tiberio in panormo sicilie seditque annis xiii mensibus uiii
hic romam ueniens [Charta 162v]sub adeodato pontifice inter clerum romane ecclesie connumeratus est
et quia studiosus erat in officium cantilene acolitus factus est qui per ordinem ascendens a leone pontifice in titulo sancte susanne presbyter ordinatus est
hic inpigre per cemiteria diuersa missarum solemnia celebrabat
defuncto uero conone apostolice sedis presule ut fieri assolet populus romane urbis in duas partes diuisus est et una quidem pars elegit theodorum archipresbyterum alia uero paschalem archediaconem
et quia theodorus archipresbyter cum populo qui ei fauebat preueniens interiorem partem patriarchii tenuit paschalis uero exteriorem partem ab oratorio sancti siluestri et basilicam domus iulie que super campum respicit occupauit
cumque unus alio locum non cederet sed utrique immaniter permanerent ut unus alium superaret inito consilio primati iudicum exercitusque romane militie uel cleri plurima pars et presertim sacerdotum atque ciuium multitudo ad sacrum palatium perrexerunt
et diu pertractantes quis fieri deberet qualiterue duorum altercantium electorum sopiretur intentio deo annuente in personam denominati sergii uenerabilis tunc presbyteri concordantes se contulerunt eumque de medio populi tollentes in lateranense episcopium cum laude deduxerunt et sine mo[Charta 163r]ra elegerunt sicque in sede beati petri pontifex ordinatus est tempore iustiniani imperatoris
sergius autem papa basilicam lateranensem reparauit et ut agnus dei intra missarum solemnia decantaretur instituit

[Garufi 134,24 - 135,12] preterea perthari langobardorum rex cum solus per septem annos regnasset octauo iam anno filium suum nomine cunipertum in regno consortem asciuit cum quo pariter per decem annos regnauit
qui cum xuii annos primum solus et post cum filio regnum tenuisset ab hac luce subtractus est corpusque illius iuxta basilicam domini saluatoris quam aripertus pater eius construxerat sepultum est
fuit autem statura decens corpore pleno mitis per omnia et suauis
huic itaque filius eius cunipertus in regno successit
hic cum die quadam in ciuitate ticini cum stratore suo consilium iniret quomodo aldonem et grausonem qui mortem eius consiliati fuerant uita priuare deberet repente in fenestra qua consistebant una de maiusculis musca consedit quam cunipertus cultello quem in manu tenebat ut eam extingueret percutere uolens eius tantum pedem abscidit
aldo uero et grauso dum ad palatium regis consilium nescientes uenirent cum basilice beati romani martyris que prope palatium sita est propinquassent repente eis obuius quidam claudus uno pede truncato ueniens dixit quod eos cunipertus si ad eum pergerent [Charta 163v]occisurus esset qui hec audientes magno timore correpti post altarium eiusdem basilice confugerunt
quod dum cuniperto regi nuntiatum esset stratorem suum arguere cepit ut quid consilium eius prodere uoluisset nemo enim alius huic intererat consilio
cui [Charta 135] strator suus ita respondit domine mi rex tu scis quia postquam hoc consiliati sumus ego a tuo conspectu non exiui et quomodo hoc alicui dicere potui tunc da aldonem et grausonem misit interrogans eos ut quid in locum sanctum confugium fecissent qui respondentes dixerunt quia nobis nuntiatum est quod nos dominus rex occidere uellet
iterato rex misit interrogans quis fuerit ille qui eis nunciauerit mandans eis ut nisi ei nuntiatorum proderent eius gratiam inuenire non possent
tunc illi sicut factum fuerat dicunt claudum hominem se habuisse obuium qui unum pedem truncatum habebat et genu tenus crure ligne utebatur et hunc fuisse interitus sui nuncium
tunc intellexerunt muscam illam cui pedem truncauerat malignum fuisse spiritum et ipsum sua secreta eis prodidis maxime quidem ut et ipse strator a rege interficeretur
ipse autem rex statim aldonem et grausonem in sua fide ab eadem basilica suscipiens eisdem culpam pepercit et in reliquum eos in loco fidelium ipsumque stratorem charum habuit

[Garufi 135,13 - 135,23] quo tempore romualdus dux beneuentanorum congregata exercitus multitudine tarentum expugnauit [Charta 164r]et cepit parique modo brundisium et omnem illam que in circuitu est regionem sue dicioni subiugauit
coniux quoque theuderada foras muros ciuitatis beneuentane basilicam in honorem beati petri apostoli construxit quo in loco multarum ancillarum dei monasterium statuit
ipse autem romualdus postquam xui annis ducatum gessisset obiit
post eum uero grimoaldus filius eius tribus annis populos samnitum rexit
defuncto quoque grimoaldo gisulphus germanus eius ductor effectus est prefuitque beneuento annis xuii
circa hec tempora cum in castro cassino uenientes de cenomannicorumgarufi has an important apparatus note "cenomannicorum ab
scrivendo la forma del gruppo d di paulus ui ᷣ celinanicorum c derivando dal gruppo a l del medesimo testo paolino"
Does this imply that the scribe of c had direct access to the sources of romualdus paulus If so would a and c be independent versions re-checked on the original sources uel aurelianensium regione franci atque uenerabilis patris benedicti pariterque eius germane uenerande scholastice ossa auferentes in suam patriam deportarunt ubi sigillatim duo monasteria in honorem eorum constructa sunt

[Garufi 135,24 - 135,31] tunc quoque temporis sarracenorum gens ex egypto in africam cum multitudine pergens obsessam carthaginem cepit captamque crudeliter depopulata est et ad solum usque prostrauit
iustinianus igitur imperator de quo supra diximus postquam romanorum regnum suscepit eius per decem annos gubernacula tenuit
hic africam a sarracenis abstulit et cum eisdem pacem terra marique fecit
hic etiam sergium romanee cclesie pontificem iussit exilio relegari quod diuina clementia peragere nequiuit
obiit autem papa sergius indictione xiiiiiu et sepultus est apud beatum petrum apostolum

[Garufi 135,32 - 136,4] cui successit iohannes [Charta 164v]natione grecus seditque annis iii mensibus ii
interea iustinianus constantinopolitanus imperator propter culpam perfidie gloria regni priuatus exul in ponto secedit
at leo augustalem dignitatem arripiens eum regno priuauit regnumque romanorum tribus annis regens iustinianum exulem in ponto reseruauit
rursum tiberius contra hunc leonem insurgens regnum eius inuasit et eum toto quo ipse regnauit tempore in custodia tenuit per uii uidelicet annos
quo tempore gisulphus dux be[Charta 136]neuenti cum langobardis in campaniam uenit deuastans eam et incendens multasque depredationes faciens quamplures cepit captiuos
iohannes uero iam dictus pontifex missis sacerdotibus cum apostolicis donariis uniuersos captiuos redemit et hostes ad propria repedare fecit qui etiam sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 136,5 - 136,7] iohanni uero successit alius iohannes natione grecus de patre platone
hic fecit oratorium sancte dei genitricis opere pulcherrimo in ecclesia beati petri apostoli et hic sepultus est ad sanctum petrum

[Garufi 136,8 - 136,10] post hunc sisinnius natione syrus ex patre iohanne sedit dies xx qui repentina morte defunctus sepultus est ad sanctum petrum
hic constituit ut quinta feria misse decantarentur

[Garufi 136,11 - 136,21] huic autem successit constantinus natione syrus ex patre iohanne seditque annis xi
inter hec cunipertus cunctis amabilis princeps postquam xii annos langobar[Charta 165r]dorum regnum post patrem solus obtinuit ab hac luce subtractus est
hic in campo qui coronate dicitur ubi bellum contra alays gessit construxit monasterium in honorem beati georgii martyris
fuit autem uir elegans et omni bonitate conspicuus audaxque bellator
regnumque langobardorum liutperto adhuc puerilis etatis reliquit
qui post menses uiii et annum unum et menses octo ab ariperto interfectus est ansprandus eius oppressione in exilium relegatus est
aripertus igitur langobardorum regnum arripuit
hic autem multas curtes et patrimonia alpium cotiarum que quondam ad ius pertinebant apostolice sedis sed a langobardis multo tempore fuerant ablata restituit iuri eiusdem sedis et hanc donationem aureis literis scriptam romam direxit

[Garufi 136,22 - 137,16] at uero dagoberto de quo supra diximus francorum rege defuncto filius sigibertus quidem in austria clodoueus uero qui et lodouicus nominatur in neustria regni gubernacula susceperunt
clodoueus autem rex accepit uxorem de genere saxonum nomine bathildem omnique ingenio strenuam de qua tres suscepit filios uidelicet clotharium childericum atque theodericum
fuit autem ipse clodoueus omni spurcitie deditus fornicarius illusor feminarum gule et ebrietati atque luxurie dedito dicto factoue contentus
huius uite et finis nichil dignum ystoria recolit propter que omnia pipinus sub dagoberto maior domus eum deserens ad sigibertum [Charta 165v]se contulit decedente prefato chlodoueo qui regnauit annos xui franci chlotharium seniorem puerum ex tribus regem sibi statuunt cum ipsa regina matre regnaturum quique regnauit annis iiiiiu
quo uita decedente theodericus frater eius eleuatus est in regnum francorum
erat autem ipse leuis omniaque [Charta 137] nimium incaute peragebat
sub his diebus beatus audoenus rothomagensis episcopus plenus dierum ac uirtutibus preclaris migrauit ad dominum
eo tempore pipinus iunior filius ansegisi decedentibus regibus in neustria dominabatur et post hec sub theoderico rege cepit esse princeps regiminis et maior domus
huic erat uxor nobilissima nomine plectrudis ex qua genuit duos filios nomen uni drocus minor uero uocabatur grimoaldus
prefatus uero theodericus regnauit annis xuiiiiix
post cuius obitum chlodoueus filius eius puer mortuus est regnauitque annis ii
childebertus autem frater eius uir inclytus in regno statuitur
huius temporibus grimoaldus pipini principis filius in aula regis childeberti maior domus effectus est
sub idem fere tempus pipinus multa bella gessit contra sueuos et quamplurimas gentes
mortuus est autem drocus filius eius
habuit quoque prefatus princeps filium ex alia uxore nomine carolum uirum elegantem egregium atque utilem
tunc childebertus rex iustus migrauit ad dominum anno regni eius xuii regnauitque dagobertus filius eius [Charta 166r]pro eo eo tempore pipinus mortuus est et qui propter animi mansuetudinem et iustitie seruatam equitatem a cunctis dilectus est obtinuitque principatum annis xxuii et dimidio
cuius principatui grimoaldus filius eius maior domus successit qui erat pius modestus et iustus

[Garufi 137,17 - 138,4] anno dominice incarnationis dccuii
iustinianus supradictus qui amisso principatu constantinopolitano in ponto exulabat auxilio regis wulgarorum imperium una cum tiberio filio suo recipiens occidit omnes qui se exularant et leonem qui locum eius usurpauerit nec non et successorem eius tiberium iugulari fecit
gallinicum patriarcham cuius consilio fuerat eiectus erutis oculis romam misit et dedit episcopatum cyro qui erat in ponto abbas eumque alebat exulem
hic constantium papam ad se uenire fecit quem honorifice suscepit ac remisit ita ut die dominica missas sibi in ecclesia sancte sophie facere rogans communionem de manu eius accepit prostratusque in terram pro suis peccatis eum intercedere postulans cuncta ecclesie priuilegia renouauit qui cum exercitum mitteret in pontum prohibente papa romano ad comprehendendum philippicum quem ibi religauerat conuersus omnis exercitus ad partem philippici fecit eum ibidem imperatorem reuersusque cum eo constantinopolim pugnauit contra iustinianum ad duodecimum ab urbe miliarum [Charta 165r]et uicto atque occiso iustiniano postquam imperium annos ui tenuerat omnibus quippe erat exosus regnum eius suscepit philippicus
igitur philippicus qui et bardanis dictus est postquam imperiali dignitate confirmatus est cyrum de quo diximus de pontificatu eiecit eumque ad gubernandum abbatis iure monasterium in pontum ire precepit
idem constantino pape misit litteras praui dogmatis quas ille cum apostolice sedis concilio respuit et huius rei causa fecit picturas in porticum sancti petri que acta sanctarum sex synodorum uniuersalium continerent
nam huiusmodi picturas cum haberentur in urbe regia philippicus iusserat auferri
quapropter idem pontifex constantinus simul cum populo romano statuit ne heretici imperatoris nomen aut chartas aut figuram solidi susciperent unde nec eius effigies in ecclesia introducta est nec nomen ad missarum solempnia
contra hunc [Charta 138] philippicum postquam uno anno et mensibus sex imperauerat anastasius qui et arthemius dictus est insurgens eum regno expulit oculisque priuauit nec tamen occidit
hic anastasius litteras constantino pape romam direxit quibus se fautorem catholice fidei et sancti sexti concilii predicatorem esse docuit tenuitque imperium annis iii

[Garufi 138,5 - 138,19] qui dum suis esset exosus exercitus eius elegerunt theodosium imperatorem
theodosius uero [Charta 167r]contra eumdem anastasium ueniens apud niceam ciuitatem graui prelio eum uicit datoque exercitui sacramento clericum fieri ac presbyterum fecit ipsum ordinari
ipse autem theodosius ut imperium accepit cum esset catholicus mox in regia urbe imagines illas uenerandas in qua sancte sex synodi erant depicte et a philippico fuerant deiecte pristino in loco erexit
regnauitque theodosius anno i
interea constantinus papa diem obiit anno dominice incarnationis dcxcuiiiiix indictione u et successit ei gregorius natione romanus ex patre marcello seditque anno xui mensibus ix
fuit autem temporibus anastasii et theodosii leonis atque constantini augustorum
fuit quidem gregorius uir castus diuine scripture eruditus loquela facundus animo constans ecclesiasticorum errorum destructor et contrarius ac fortissimus inpugnator
cuius imperatoris tempore per indictionem xii mense ianuarii per x dies stella que anthifer uocatur cum radiis in celo apparuit in occidente cuius radii partem aquilonis aspiciebant et usque ad medium celum se extendebant
hic per bonifacium monachum et episcopum gentem germanorum sedentem in tenebris et umbra mortis doctrina lucis conuertit ad christum

[Garufi 138,20 - 139,16] eo tempore postquam iu annis apud baioariam exulasset ansprandus de quo supra diximus tandem cum exercitu baioariorum regis [Charta 167v]italiam uenit pugnauitque cum ariperto langobardorum rege et facta est ex utraque parte magna populorum strages et quamuis extremum nox prelium dirimisset et uictori ariperto baioarii terga prebuissent eadem nocte aripertus extinctus est
regnauit autem cum patre dagimbertosee important garufi apparatus note "daginberto b e sasso
r
copia male paulus loc
cit
che ha ragimperto"
the locus citatus is paulus vi xxxv
siue solus usque ad annum duodecimum fuitque uir pius et elemosynis deditus iustitie amator in cuius tempore ubertas nimia extitit
denique post ariperti funus ansprandus langobardorum regnum potitus est qui tres solummodo mentes regnauit uir per omnia egregius et cuius sapientie rari equandi sunt
cernentes langobardi huius interitum liutprandum filium eius in regali constituunt solio
liutprandus uero cum in regno confirmatus esset suo donationem patrimonii alpium cotiarum quam aripertus rex fecerat et ille repetierat ex ammonitione uenerabilis pape gregorii romane ecclesie confirmauit
hic initio regni sui baioariorum plurima castra cepit rauennam quoque obsedit cepitque
tunc tyberis fluuius alueo suo egressus multa romane fecit exitia ciuitati ita ut in uia lata ad unam et semis staturam hominis excederet aqua et a porta sancti petri usque ad pontem moluium aque se coniungerent
mansit autem septem diebus
interea theodosio apud constantinopolim imperatore [Charta 139] defuncto leo cognomento surus cum constan[Charta 168r]tino persecutore dum imperiali dignitate sublimatus esset sanctorum imagines apud constantinopolim deponi atque incendi iussit
quod non solum per totam imperii sui ditionem sed et romano pontifici mandauit similia facere si gratiam imperialem habere uellet
sed pontifex non solum hoc facere contempsit uerum etiam communione priuauit
attamen idem imperator tam ui quam blandimentis habitantes constantinopolim compulit ut ubicumque haberentur imagines tam saluatoris quamque sancte dei genitricis uel omnium quoque sanctorum sibi exhiberentur sicque illas in medio ciuitatis congregari fecit et igne cremari
et quia plerique ex populo tale scelus fieri prepediebant aliquanti ex eis capite truncati alii corporis parte mutilati sunt regnauitque leo annis ix
quo tempore sarraceni immenso cum exercitu constantinopolim uenientes triennio ciuitatem obsederunt donec ciuibus multa constantia ad deum clamantibus plurimi eorum fame frigore ac pestilentia perierunt ac sic perpessi obsidione abscesserunt
qui inde egressi wulgarorum gentem que est super danubium bello aggrediuntur et ab his quoque uicti refugiunt ac naues petunt suas
quibus cum altum peterent ingruente subita tempestate plurim eorum mersi siue confractis per littora nauibus sunt necati

[Garufi 139,17 - 139,19] interea constantinolim ccc milia hominum [Charta 168v]utriusque sexus pestilentia perierunt germanus patriarcha non consentiens imperatoris errori a propria sede depulsus est et in loco eius anastasius presbyter qui fuerat imperator patriarcha ordinatus est

[Garufi 139,20 - 139,23] liutprandus quoque langobardorum rex audiens quod sarraceni depopulata sardinia etiam loca illa sedarent ubi ossa sancti augustini episcopi propter uastationem barbarorum olim ab hyppone translata et honorifice fuerant condita misit et dato pretio accepit et transtulit ea in ticinis ibique cum debito tanti patris honore recondidit

[Garufi 139,24 - 140,13] quo tempore defuncto gisulfo beneuentanorum duce samnitum populum romualdus filius eius regendum suscepit
his autem diebus franci in francos inuicem irruunt ac sese mutuo dirissima cede prosternunt
interea dagobertus francorum rex egrotans mortuus est regnauitque annis u franci autem inuidentes carolum danielem quemdam clericum cesarie capitis crescente in regno stabiliunt atque chilpericum nuncupant eumque cum exercitu contra carolum dirigunt
carolus itaque contra eos dimicans uictor extitit uastans regiones usque ardennam siluam et usque renum uel coloniam ibique seditionem intulit et ipsam ciuitatem cepit statuitque sibi regem clotharium nomine qui non multo post mortuus est
chilpericus [Charta 196r]autem et eudo dux contra carolum mouentes exercitum ueniunt contra quos carolus occurrit intrepidus parisius ciuitate sequane fluuio transito usque aurelianis peruenit debellans eosque deuincens
post hec ipse quidem chilpericus mortuus est anno quinto et dimidio regni eius
franci uero theodericum filium dagoberti iunioris regem super se statuunt
per idem tempus rebellantibus saxonibus carolus princeps [Charta 140] ueniens preoccupauit illos debellansque illos reuertitur sub hisdem diebus euoluto anni circulo collecto agmine renum fluuium transiit alamannosque et sueuos lustratur et danubium usque accessit illoque transmeato fines bangarenses occupauit subacta illa regione ac pretio multo sublato ab hostibus qui patriam depopulati fuerant iterum remeauit ad propria
eudo igitur baioariorum gentis dux cernens se superatum gentem perfidam sarracenorum ad auxilium suum contra carolum principem excitauit
qui egressi cum rege suo abdirama nomine garonnam transeunt usque burdigalem consumptis populis ecclesiisque crematis usque pictauis profecti sunt cum uxoribus ac liberis quasi galliam possessuri quorum erat innumera multitudo
contra quos carolus princeps audacter aciem instruxit ac super eos belli[Charta 169v]gerando irruit tentoria eorum subuertit et fortiter cum eis dimicauit
interfecto rege eorum abdirama exercitum eius prostrauit atque deuicit uictorque de hostibus triumphauit in ipsa namque pugna ut fertur ex sarracenis ccclx milia ex francorum parte mcl ceciderunt
post hec autem eudo mortuus est

[Garufi 140,14 - 140,29] anno dominice incarnationis dccxuii indictione xiiiiiu
gregorius romane sedis pontifex defunctus est et sepultus ad sanctum petrum
cui successit alter gregorius natione syrus ex patre iohanne seditque annis x mensibus uii
hic autem erat uir mitissimus et ualde sapiens in diuinis scripturis sufficienter instructus greca latinaque lingua eruditus atque disertus in sensibus diuinarum scripturarum subtilissima exortatione elimatus exortator omnium bonorum plebique florentissima catholice fidei ac salutaria predicans corda fidelium dicto factoque corroborans orthodoxe ac catholice fidei emulator atque defensor fortissimus christianam religionem diligenter complectens paupertatis amator erga inopum prouisionem non solum mentis pietate sed et studii labore sollicitus captiuorum redemptor et debitorum orphanis quoque et uiduis cum omni diligentia largiter necessaria tribuens
quamobrem deo fauente non solum ad sacrum presbyteratus ordinem peruenit sed etiam dum in exequio sui [Charta 170r]decessoris ante feretrum eius fuisset inuentus omnis romanus populus a magno usque ad paruum diuina inspiratione subito permoti per uim auferentes eum in pontificatus ordinem elegerunt tempore leonis et constantini imperatorum
hic autem gregorius leonem imperatorem qui sacras imagines destruere nitebatur excommunicauit et regno priuauit

[Garufi 140,30 - 141,5] hic idem cum roma obsideretur a liutprando langobardorum rege misit nauali itinere claues confessiones sancti petri et carolo principi rogans ut romanam ecclesiam a langobardis liberaret noluit enim ab imperatore constantinopolitano quem admodum fuerat hactenus consuetudo auxilium petere
tum quidem quia propter sacras imagines uelut supra dictum est excommunicatus erat et in eodem errore perseuerans nec penituit
tum uero quia per multa tempora prout supra notatum est a sarracenis obsessus ipsam etiam regiam ciuitatem in qua manebat defendere nequibat
hec itaque causa fuit quare constantinopolitani imperatores patrocinium romane ecclesie amiserunt
circa hec tempora carolus princeps pepigerat fedus cum liutprando langobardorum rege eique pipinum unum [Charta 141] suum misit ut eius iuxta morem capillum primus succideret
quod ille gratissime complens eius cesariem succi[Charta 170v]dit sicque pater eius spiritualis effectus multis eum ditatum muneribus natum genitori remisit
huius igitur amicitie carolus princeps confisus misit eidem regi rogans ut causa sue dilectionis ab urbis obsidione se cederet et romanam ecclesiam non inquietaret
rex itaque compatris postulationi gratanter annuit

[Garufi 141,6 - 141,29] sequenti uero anno carolus princeps regionem burgundie et lugdunum gallie ligerim quoque fluuium transiens usque garonnam uel urbem burdigalensem uel castroblauiam cum urbibus ac suburbanis eorum sibi subegit anno eiusdem principis xxuiiiiix
et a passione domini annis dccxxxu
subegit quoque et frisones circa maritima habitantes wandalos etiam gladio et igne deuastantes galliam deuicit exterminans ac de totis galliarum finibus proiciens itemque rebellantibus saxonibus qui circa renum fluuium consistunt renum amnem sagaci intentione transmeauit maxima ex parte regionem illam ditissimam strauit gentemque iliam seuissimam ex parte tributariam esse precepit et quamplurimos obsides ab eis recepit
per idem tempus sarracenorum exercitus galliam introiens multas deuastationes fecit contra quos carolus apud auennionem urbem dimicans urbem ipsam cepit [Charta 171r]hostes prosternens trucidauit rodanum fluuium cum exercitu suo transiit gothorum fines penetrauit atque narbonam usque peraccessit ipsam quoque urbem obsedit
sarraceni itaque urbe egressi fortiter contra eum dimicarunt illisque mutuo conflegentibus sarraceni deuicti atque prostrati uidentes regem suum nomine athima interfectum in fugam lapsi terga uerterunt franci eos usque mare insequentes super eos insiliunt suffocantesque in aquis interimunt
non multo post tempore sarraceni iterato gallorum fines ingressi usque ad prouinciam perueniunt et capta arelate omnia circumquaque demoliti sunt
tunc carolus ut uidit innumeram multitudinem sarracenorum legatos suos ad liutprandum longobardorum regem sibi karissimum misit auxilium ab eo contra sarracenos deposcens
qui nihil moratus cum ingenti longobardorum exercitu ad eius adiutorium properauit
commisso itaque prelio tanta eos cede prostrauerunt quod penitus eos ab illis regionibus deleuerunt
liutprandus uero multis ab amico ditatus muneribus cum omni suo exercitu ad italiam rediit in qua multas per singula loca ecclesias instruxit rebusque plurimis ditauit

[Garufi 141,30 - 142,17] rome uero gregorio papa defuncto et in ecclesia beati petri sepulto successit [Charta 171v]ei zacharias natione grecus ex patre policronio seditque annis x mensibus uii
uir mitissimus atque suauissimus omnique bonitate ornatus amator cleri et totius populi tardus ad irascendum et uelox ad miserendum nulli malum pro malo reddens suis etiam persecutoribus [Charta 142] bona pro malis reddidit hic inuenit totam italiam ualde turbatam simul et ducatum romanum persequente liutprando langobardorum rege ac romane ecclesie iura auferente
tantam uero deus omnipotens huic zacharie pape gratiam contulit ut etiam pro salute populi animam ponere non dubitaret
qui prius missa legatione ad eundem regem liutprandum post ipse ueniens salutaria illi uerba predicauit
cuius sancti uiri admonitionibus inclinatus prenominatus rex ciuitates romane ecclesie aliaque iura pertinentes eidem ecclesie que per triginta annos ablate fuerant reddidit et pace facta cum ducatu romano ipse rex in uiginti confirmauit anni sed et captiuos omnes quos ex diuersis prouinciis romanorum tenebat eidem pontifici redonauit
eodem uero die dominico post peracta missarum solemnia eundem regem ad prandium ipse beatissimus pontifex cum omni alacritate inuitauit ut cum apostolica benedictione ac dilectione firmaret sicque reuersus est ipse pontifex
uniuersus itaque italie populus in xx annorum spatium inita pace quieuit
hic autem pontifex magni meriti et sanctitatis uir [Charta 172r]clerum suum ualde dilexit utpote pater et bonus pastor omnes amplectens et utiliter fouens et neminem eorum tribulare uel angere permittens
hic autem precepit ut filii compatrum se in matrimonium non coniungerent
huius quippe temporibus in magna securitate et letitia populus a deo illi commissus degens uixit

[Garufi 142,18 - 142,30] liutprandus uero langobardorum rex iam etate maturus obiit anno regni eius xxxi
mensibus uii
iste quoque langobardorum leges adauxit
fuit autem hic multe sapientie uir consilio sagax pius admodum et pacis amator belli prepotens delinquentibus clemens castus pudicus orator peruigil elemosynis largus litterarum quidem ignarus sed philosophis equandus nutritor gentis iuris amator legumque augmentator plus semper in orationibus quam in armis confidens maxima cura amicitiam amicorum custodiens
cui in regno eius ildeprandus nepos eius successit qui uii euolutis mensibus post eum obiens regnum rachisi qui dux eius fuerat reliquit
iste quidem fuit pius atque omnibus amabilis et largus in donis plurimis
ad quem zacharias papa missa relatione continuo ob reuerentiam apostolorum eius precibus inclinatus inita pace uniuersus italie quieuit populus
hic autem rachis rex postquam regnauit annis quatuor et mensibus ix deuoto animo regalem dignita[Charta 172v]tem relinquens deo seruiturus cum uxore et filiis monachus effectus est
iste quoque aliqua in edicto capitula legis adiunxit

[Garufi 142,31 - 142,33] huic itaque aistulphus in langobardorum regnum frater eiusdem rachisis rex instituitur
hic autem erat astutissimus et ferox qui postquam regni gubernacula suscepit cepit iuri romane ecclesie pernimium infestus esse nam eius iura sibi uendicabat

[Garufi 143,1 - 143,16] [Charta 143] interea carolus memoratus princeps febre correptus consilio optimatum suorum petito filiis suis regna diuidit
primogenitum itaque filium carlomannum nomine austria et suauia que nunc alamannia dicitur sublimauit
alteri uero filio ianiori pipino nomine burgundiam neustriam et prouinciam premisit
obiit autem carolus princeps carisiaco uilla super isaram fluuium anno incarnati uerbi dccxli sepultusque est parisiis in ecclesia sancti dionysii martyris
rexit autem utraque regna annis xxxu
habuitque idem carolus filium alium de priore uxore nomine griphonem qui post mortem patris pleraque fratribus bella intulit saxones quoque contra eos sollicitauit
carlomannus autem et pipinus frater eius iuncta manu saxoniam ingressi sunt et theodericum primarium gentis ipsius in deditionem acceperunt
eodem anno carlomannus quod diu antea uouerat dimissa expeditione regnum fratri suo [Charta 173r]pipino cognognomento paruo relinquens ipse romam uenit ibique dimissa seculari gloria ad monasterium sancti benedicti quod est in casino castro deo seruiturum se statuit monasticum habitum suscipiens
pipinus itaque burchardum wiziburgensem episcopum et fuldradum capellanum misit romam ad zachariam papam rogans ut eius auctoritate francorum rex institueretur
dataque sanctione sua romanus pontifex iussit pipinum regem institui

[Garufi 143,17 - 144,29] anno dominice incarnatione dcclii
indictione u
zacharias papa obiit et sepultus est ad beatum petrum cui successit stephanus natione romanus ex patre constantino seditque annis u mens
i
hic post patris sui obitum paruus derelictus in uenerabili cubiculo lateranensi pro doctrina apostolice traditionis sub predecessoribus pontificibus permansit
quem seriatim per ecclesiasticos ordines promouentes diaconatus in ordine eum ordinauerunt
defuncto uero zacharia papa stephanum quendam presbyterum in ordine pontificatus cunctus populus sibi elegit et in lateranense patriarchium intromisit
qui dum causas disponeret subito obmutescens defunctus est
post hec cunctus populus congregatus in basilica sancte dei genitricis marie ad presepe ubi omnes misericordiam dei et [Charta 173v]ipsius semper uirginis marie potentes bono animo et consona uoce predictum beatissimum uirum sibi elegerunt pontificem quem omnes sincera mente cum laudis preconiis in basilicam saluatoris que appellatur constantiniana deportauerunt et exinde uementer patriarchium iuxta morem eum ibi intromiserunt
erat enim isdem beatissimus papa amator omnium ecclesiarum dei traditionem etiam ecclesiasticam firma stabilitate conseruans pauperum christi uelox subuentor uerbi dei in magna constantia predicator pupillorum ac uiduarum uoce manuque fortissimus auxiliator
hic autem obsecrationibus et muneribus prefatum aistulphum regem sepissime monuit ut timore dei ac beati petri ab infestatione romane ecclesie desisteret
qui cum id ullo modo ab ipso impetrare nequisset tandem ipse papa spreto iam constantinopolitano patrocinio uenit in gallias ad pipinum regem per indictionem uii ut se et romanam ecclesiam a langobardorum oppressione defenderet uenit et carlomannus frater regis iam monachus factus iussu abbatis sui quoniam aistulphus rex illum obnixe deprecatus est ut apud fratrem suum precibus romani pontificis obsisteret ac contrairet
inuitus tamen hoc fecisse putatur quia nec ille abbatis sui iussa contempnere [Charta 144] nec abbas ille preceptis regis langobardorum qui hoc imperauit [Charta 174r]audebat resistere audiens itaque pipinus rex eiusdem pontificis aduentum obuius ei festinanter aduenit cum bertrada coniuge et filiis et primatibus cui et uice stratoris ipse pedes iuxta sellam eius ad palatium usque magno cum honore deduxit
mox idem papa prefatum regem lacrymabiliter deprecatus est ut per caritatis federa causam beati petri disponeret
ut autem stephanus papa a rege pipino ecclesie romane firmitatem defensionis accepit ipsum sacra unctione ad regie dignitatis honorem consecrauit et cum eo duos filios eius carolum et carlomannum
pipinus itaque rex postquam bis ac tertio per suos legatos ad aistulphum regem miserat admonens ac deprecans pluraque illi munera pollicens ut propria ecclesie restitueret illeque obstinatus obedire differet tandem suggerente atque insistente romano pontifice cum ualida manu italiam ingreditur resistentibus sibi langobardis et claustra italie tuentibus ad ipsas montium clausas cum langobardis acerrime pugnauit
cedentibusque langobardis francorum copie difficili labore uictores extiterunt
aistulphus uero rex iterum pugnare non ausus in ciuitate papia a rege pipino obsessus est
qui ante obsidionem non soluit quam firmitatis causa pro reddenda romane ecclesie iustitia obsides [Charta 174v]recepisset datis uero obsidibus promissisque iure iurando firmatis ipse quidem pipinus rex in gallias reuersus est stephanum uero papam romam remisit
carlomannus autem monachus frater regis qui in uienna ciuitate remanserat priusquam rex de italia reuersus est febre correptus diem obiit
aistulphus autem langobardorum rex quamquam superiores obsides dedisset et de reddenda sancte romane ecclesie iustitia iure iurando obstrictus esset nihil tamen de promissis opere compleuit
sed post aliquantum temporis ipse cum langobardorum exercitu romanam uenit ad urbem una cum duce suo desiderio et ex omni parte circumdans quotidie fortiter eam expugnauit omniaque extra urbem ferro et igne deuastans atque funditus demoliens consumpsit ut urbem caperet
quod cum regi pipino per legatos eiusdem romani pontificis nunciatum esset pipinus rex iterum cum exercitu italiam intrauit et aistulphum in papia ciuitate se includentem obsedit nec ab obsidione destitit usque dum aistulphus ab eo compulsus rauennam ac pentapolim et omnem exarchatum rauenne pertinentem predicto pape reddidit
his ita peractis pipinus in galliam reuersus est
non post multum uero temporis stephanus papa diem obiit et sepultus est ad sanctum petrum apostolum

[Garufi 144,30 - 145,23] cui successit paulus natione romanus ex patre constantino seditque annis [Charta 175r]x mens i
hic autem minor germanus stephani pontificis ab ineunte etate in lateranensi patriarchio pro eruditione ecclesiastice discipline ab eodem fratre traditus est tempore gregorii ii iunioris pontificis et postmodum a zacharia papa in diaconatus ordinem pariter cum prefato germano suo promotus est
sed dum isdem frater et antecessor pontifex ad uite extremum pertingeret illico populus romane urbis diuisus est et alii cum theophylacto archidiacono se tenebant alii uero eidem diacono concordabant se paulo
dum uero de hac luce pontifex idem migrasset et in basilica beati petri sepultus esset continuo populi congregatio que cum eodem paulo erat quoniam ualidior et fortior erat eum in pontificatus [Charta 145] culmine secundum morem elegerunt et ita in apostolica sede ordinatus est temporibus constantini et leonis imperatorum
erat enim mitis et ualde misericors nulli umquam malum pro malo reddens et si pro tempore per iniquos satellites tribulabatur in proximo tamen pietate motus consolationis illis misericordiam inferebant
hic ut multi testati sunt noctu per semetipsum cum suis familiaribus cellas pauperum infirmorum adiacentium qui ex suis nequaquam assurgere ualebant lectulis nec non et aliorum inopum circuibat silentio ampliorem ministrans illis alimoniam atque subsidii inferens opem
sed et carceres atque alia clau[Charta 175v]stra per eadem noctium secreta uisitabat et quos ibidem inueniebat retrusos a mortis eruens periculo liberos ire laxabat
plures quoque qui debitis obligati atque afflicti a suis feneratoribus opprimebantur reddito ipso debito a iugo redimebat seruitutis
uiduis et pupillis omnibusque egentibus opem ferens
hic aggregatis sacerdotibus cum uniuerso populo romane urbis corpus beate petronille de loco ubi quiescebat foris portam uia appia abstulit una cum sarcophago marmoreo in quo legebatur petronille filie dulcissime unde non dubium est quia scultura illa literarum propria beati petri apostoli manu designata esse dinoscitur ob amorem sue dulcissime nate
ipsum itaque sanctum corpus una cum sarcophago impositum super plaustrum nouum in ecclesia beati petri apostoli cum ymnis et canticis spiritualibus deportauit et mirifico cum honore collocauit
erat enim fortissimus orthodoxe fidei defensor unde sepius suos missos cum apostolicis obsecratoriis atque ammonitoriis litteris prefatis angustis constantino et leoni direxit pro restituendis confirmandisque in pristino uenerationis statu sacratissimas imagines domini saluatoris sancteque eius genitricis atque omnium sanctorum
hic multas ecclesias restaurauit quamplures etiam nouiter edificauit nonnullas mirifice [Charta 176r]decorauit

[Garufi 145,24 - 145,29] aistulphus autem longobardorum rex multa sanctorum corpora ex romanis finibus in papiam detulit construxitque eorum oracula ubi monasterium uirginum dedicauit suasque filias ibidem consecrauit fecit quoque et monasterium in fines emilie in quo multa donaria largitus est
qui ualde dilexit monachos et in eorum manibus mortuus est postquam regnauit annis uii et mensibus u
fuit autem pernimium audax et ferox hic etiam apposuit leges in langobardorum edicto

[Garufi 145,30 - 146,12] aistulpho autem successit in regnum desiderius qui comestabulus eius fuerat
iste quidem ultimus langobardorum rex uiginti octo annis mansit in regno langobardis iam in deliciis resolutis
huius quidem temporibus paulus diaconus eidem regi charissimus in artibus floruit
his quoque diebus constantinus cognomento persecutor cum ipse solus apud constantinopolim post predictum leonem regnaret et eiusdem leonis errores cum omni intentione prosequeretur direxit pipino regi munera multa
ipse enim pipinus iam dicti leonis [Charta 146] iussa necnon et acta omnino detestabatur
pipinus uero rex cum exercitu saxoniam ingressus est et quamuis saxones ei ualidissime resisterent commissis preliis plurimam ex ipsis multitudinem cedit coegitque ut annis singulis honoris causa equos trecentos pro munere statuerent se daturos
his ita pi[Charta 176v]pinus rex a saxonibus sacramento firmatis in galliam cum exercitu suo sese recepit
tunc eclypsis solis facta est ii
nonas iunii hora sexta
eodem anno paulus papa roma defunctus et ad sanctum petrum sepultus est et cessauit episcopatus anno i et mense i
quo constantinus transgressor apostolice sedis inuasor extitit per ui
indictionem
obiit autem pipinus rex anno suscepti regni eius xu mensibus iu diebus xx
tenuerat uero antea principatum et maioratumdomus annis x ab obitu patris sui usque ad susceptionem regni
cuius corpus in basilica beati dionysii martyris parisiis humatum est
filii uero eius carolus et carlomannus omnium francorum consensu pariter reges sunt effecti

[Garufi 146,13 - 150,10] at uero rome defuncto paulo papa stephanus natione siculus ex patre olibo romanum suscepit pontificatum seditque annis iiiiiu mensibus u
uir strenuus et diuinis scripturis eruditus atque ecclesiasticis traditionibus imbutus et in eorum obseruationibus constantissimus perseuerator
hic dum a siciliensi insula paruulus romam uenisset tradidit eum papa gregorius tertius in monasterio sancti grisogoni ibique clericus atque monachus est effectus
quem postmodum zacharias papa ex ipso tollens monasterio in lateranensis patriarchio cubiculo esse precepit eumque postmodum presbyterum in titulo beate cecilie sacrauit
quem tamen [Charta 177r] pro eius castitatis modestia in suo officio lateranis detinuit sed et reliqui scilicet stephanus et paulus beati pontifices eundem uenerabilem stephanum pro eius piis consecrationibus in suo seruitio detinuerunt
dum uero predecessor eius paulus papa infirmitate detineretur de qua uitam finiuit stephanus ipse in eius perseuerans seruitio nullo modo ab eius lectulo recessit donec spiritum emitteret
quo nec dum defuncto toto dux nepesine ciuitatis cum exercitus multitudine armatorum subito elegit constantinum fratrem suum tunc laicum existentem
sicque in lateranense patriarchium introductus est
statimque georgius prenestine ciuitatis episcopus ab ipsa eadem multitudine ualde coactus ipsum constantium clericum fecit
alia uero die simili modo contra canonum statuta subdiaconus factus populum sibi sacramentum prebere fecit
et adueniente dominica die ab eodem gregorio episcopo et duobus aliis episcopis consecratus est
non multos post uero dies eiusdem georgii episcopi qui eum consecrauit manus aruit atque contracta est ita quod nec ad os suum conferre ualuit sicque languens uitam finiuit
constantinus autem transacto anno seditione commota in populo de sede pontificatus expulsus est
alia uero die philippum presbyterum de monasterio sancti uiti trahentes elegerunt eumque in basilicam saluatoris more solito deduxerunt illic ab episcopo [Charta 177v]oratione data iuxta antiquitatis [Charta 147] morem omnibus pacem tribuit et sic statim in lateranense introduxerunt patriarchium
ibique similiter in sella pontificali sedens tribuens eis denuo ut mos est pacem ascendit sursum et mensam ut assolent pontifices tenuit
eodem quippe die romani ira accensi expulerunt eundem philippum de patriarchio et in suum monasterium retruderunt
sequenti uero die clerus et populus uniuersus unoque consensu in persona beati stephani acclamauerunt et pergentes ad ecclesiam beate cecilie in qua presbyter existens spiritualem degebat uitam statim eum pontificem elegerunt
quem cum laudibus in lateranense deportauerunt patriarchium et rite omnibus in eius electione peractis pontificatus culmen ascendit
prefatus uero constantinus deductus in ecclesiam sancti saluatoris in qua episcopi et presbyteri cum populo erant congregati lectisque sanctis canonibus depositus est
tunc accedens quidam subdiaconus nomine martinus oratorium de collo eius abstulit et ante pedes eius proiecit et compagos ipsius abscidit eumque in monasterium retrudit
sicque alio die dominico antedictus beatus stephanus a tribus episcopis ut mos est consecratus est
facta statim ab uniuerso populo romano penitentie confessionisque de[Charta 178r]precatione apud diuinam clementiam per quam se omnes peccasse in predicti constantini inuasoris apostolice sedis impia ordinatione consitentes pro eo quod non ei restiterunt
ita excelsa uoce in ambone basilice beati petri a leone scriniario eadem relecta est confessio
post aliquantum uero temporis quidam iniqui deum non timentes perrexerunt ad monasterium in quo idem constantinus retrusus erat eumque de ipso monasterio eicientes eius oculos cruerunt et ita in platea dimiserunt multa quippe mala quotidie per eum atque homicidia in italia perpetrabantur
his ita gestis beatus papa stephanus direxit in francie partes sergium secundicerium ad excellentissimos francorum reges carolum et carlomannum deprecans et exorans per suas apostolicas litteras ut aliquantos episcopos gnaros deumque timentes et in diuinis scripturis atque sanctorum canonum institutionibus eruditissimos dirigerent ad faciendum in romana urbe concilium pro eadem impia noui erroris ac temeritatis presumptione quam antefatus constantinus apostolice sedis peruasor usus est perpetrare
tunc ipsi christianissimi reges direxerunt de eisdem francorum regionibus duodecim episcopos diuinis scripturis et sanctorum cerimoniis canonum doctos ac probatissimos uiros in urbem romam
sanctissimus itaque stephanus papa congregatis italie episcopis in basilica salua[Charta 178v]toris laterani per indictionem uii synodum celebrauit
deductus est autem ad medium sepe prefatus constantinus apostolice sedis inuasor iam orbatus oculis et subtilius inquisitur cur apostolicam sedem laicus existens presumpsisset inuadere et talem inique nouitatis errorem in ecclesia dei perpetrare
qui coram omnibus professus uim se a populo pertulisse et brachio fuisse electus atque coactus in lateranense [Charta 148] patriarchium deductus propter grauamina atque preiudicia illa que romano populo ingesserat domnus paulus papa
et corruens in terram manibus extensis in pauimento se reum atque super numerum arene maris peccasse deflebat petens misericordie ueniam ab eodem sacerdotali consequi concilio
quem a terra leuare facientes ipso die nullam de eo protulerunt sententiam
alio uero die denuo asserentes eum atque interrogantes de eadem impia nouitate respondit nihil noui se fecisse dicens quia et sergius archiepiscopus rauennantium laicus existens archiepiscopus effectus est et stephanus episcopus neapolitane ciuitatis et ipse laicus repente episcopus consecratus est
dum uero talia isdem constantinus prosequetur ilico sacerdotes uniuersi irati zelo ecclesiastice traditionis turpiter illum extra eandem ecclesiam proiecerunt
tunc desertis omnibus eius actionum gestis simul et consilio illo quod in scripturis quasi de eius [Charta 179r] confirmatione edictum fuerat igne combusserunt in medio presbyterii ipsius ecclesie
quo facto proiciens se in terram sanctus stephanus papa et uniuersi sacerdotes cum populo romano clamantes kirieleyson cum ingenti fletu peccasse se omnes professi sunt pro eo quod de manibus ipsius constantini communionem susceperunt sicque omnibus ex hoc indita est penitentia
tunc allatis sacratissimis canonibus eisque liquido perscrutatis prolata est sententia ab eodem sacerdotali concilio sub anathematis interdicto dicente nullus unquam presumat laicorum neque ex alio ordine nisi predistinctis gradibus ascendens diaconus aut presbyter cardinalis factus fuerit ad sacrum pontificatus honorem promoueri
et alia plura que canonica indigebant correctione in eodem concilio statuerunt emendanda
de episcopis uero atque presbyteris et diaconibus quos ipse constantinus consecrauerat ita in eodem concilio promulgatum est ut episcopi illi si qui eorum presbyter aut diaconus fuerunt in pristino honoris sui gradu reuerterentur
et si placabiles fuissent coram populo ciuitatis sue denuo facto decreto electionis more solito cum clero et populo ad apostolicam uenissent sedem et ab eo sanctissimo papa benedictionis susciperent consecrationem
presbyteri uero illi ac diaconi ab eodem constantino consecrati simili [Charta 179v]modo in eo quo prius existebant habitu reuerterentur et postmodum si qui eorum placabiles extitissent antedictus beatissimus pontifex presbyteros eos aut diacones consecrasset
statuens ut ii qui ex eis consecrati erant nequaquam ad altiorem honorem ascenderent nec ad pontificatus promouerentur culmen ne talis impius nouitatis error in ecclesia pullularet
ipse uero beatissimus stephanus papa coram omni sacerdotali collegio clamauit dicens nullo modo se permitti aut penitus declinari in eorundem presbyterorum aut diaconorum consecrationem
de laicis uero qui ab eodem constantino presbiteri aut diaconi consecrati sunt ita promulgatum est ut in religioso habitu cunctis diebus uite eorum siue in propriis domibus uel ubi uoluissent permanere deberent
huiusmodi itaque prolatis sententiis illi episcopi qui ab eodem constantino consecrati fuerant reuertentes iuxta eiusdem concilii sententiam in pristino honoris gradu electi denuo a clero et populo ii qui de eis fuerant placabiles factoque solito decreto ad sedem apostolicam [Charta 149] properantes ab eodem sanctissimo papa sunt consecrati
nam presbyteri et diaconi illi usque ad mortem [Charta 180r] ipsius pontificis sic remanentes nequaquam ab eo sunt consecrati in eodem quoque concilio statutum est ut omnia que isdem constantinus in ecclesiasticis sacramentis ac diuino cultu egit irrita fuissent preter sacrum baptisma atque sanctum chrisma
his ita peractis continuo ex diuersis sanctorum patrum testimoniis de sacris imaginibus dei et saluatoris nostri iesu christi et gloriose genitricis eius semper uirginis marie et beatorum apostolorum omniumque sanctorum subtiliter perdagantcs in eodem concilio statuerunt magno honoris affectu ab omnibus christianis ipsas sacras imagines uenerari sicut ab omnibus apostolice sedis pontificibus et uenerabilibus patribus hactenus traditum est et obseruatum
confundentes atque anathematizantes execrabilem illam synodum que in grecie partibus nuper acta est pro deponendis ipsis sacris imaginibus
expletis uero omnibus que in eodem concilio fuerant constituta tunc isdem beatissimus pontifex aggregans uniuersos sacerdotes et clerum atque uniuersum populum simul cum eis profectus est ad beatum petrum principem apostolorum cum hymnis et canticis spiritualibus nudis pedibus omnes
illicque in ambonem ascendens leontius scriniarius cuncta que in eodem peracta sunt concilio extensa uoce legit populo sed et tres episcopi idest gregorius silue candide eustasius albani et gregorius tiburtine una cum ipso papa anathematis obbligationem protulerunt ne quisquam presumeret quoque tempore transgredi quippiam de omnibus que in eodem concilio sunt statuta
post aliquantum [Charta 180v] uero temporis contigit de hac uita migrasse sergium archiepiscopum rauennantium
et continuo surgens michelius scriniarius ipsius ecclesie qui nullo sacerdotali fungebatur honore profectus est ariminum ad mauricium ariminensium ducem qui congregans exercitum una cum consilio desiderii langobardorum regis properauit rauennam et brachio forti elegit predictum michelium et in episcopatus rauennatis ecclesie introduxit et leonem archidiaconum qui electus erat in archiepiscopatus ordine ariminum deportans ibidem arta custodia mancipatum isdem mauricius detinere fecit
tunc predictus michelius atque mauricius et iudices rauennantium ciuitatis direxerunt ad prefatum beatissimum pontificem promittentes ei copiosa munera ut ipsum michelium archiepiscopum consecraret
ipse uero beatissimus presul per nullius dationis promissionem inclinatus est ad eius consecrationem asserens nulla ratione fieri posse dum sacerdotali honore minime preditus existeret michelius cui obtestationis litteras atque missos direxit ut ab eodem iniusto proposito recederet
ipse autem nullo modo apostolicis ammonitionibus acquiescere uoluit dansque plurima dona et munera desiderio langobardorum regi et ornatus ipsius ecclesie cum aliis diuersis rebus in brachio forti per unius annis circulum et eo [Charta 181r] amplius ipsum episcopatum peruasum detinuit denudans illum atque in magna paupertate redigens
tunc beatissimus presul stephanus misit legatos suos cum legatis caroli regis francorum ammonens omnes rauennianos ut ab eodem michelio discederent
qui statim eundem michelium ab episcopio eiecerunt romamque direxerunt et predictum leonem eiusdem ecclesie archidiconum elegerunt
[Charta 150] qui ad apostolicam sedem properans cum sacerdotibus et clero ipsius rauennatis ecclesie et iudicibus ac plebe eiusdem urbis in archiepiscopatus honorem ab eodem stephano papa ordinatus et consecratus est
erat enim isdem beatus papa stephanus ecclesie traditionis obseruator renouans pristinum ecclesie ritum in diuersis clericatus honoribus
hic statuit ut omni dominico die a septem episcopis cardinalibus ebdomadariis qui in ecclesia saluatoris obseruant missarum solemnia super altare beati petri gloria in excelsis deo diceretur
nam sedule isdem beatissimus pontifex suos missos atque litteras ammonitorias dirigere studebat carolo regi francorum et eius germano carlomanno pro exigendis iustitiis beati petri a desiderio rege langobardorum quas obdurato corde reddere romane ecclesie nolebat

[Garufi 150,11 - 150,13] interea carlomannus frater caroli [Charta 181v]regis post ammistratum communiter biennio regnum morbo decessit
carolus itaque totius amministratione regni accepta francorum omnium rex constititur
iste uero multa bella gessit primum quidem in aquitania quod a patre fuerat inchoatum sed nondum finitum
sed subacta guasconia et compositis in aquitania rebus deinde superato pyrenei montis iugo in hispaniam transiit et usque ad hiberim amnem qui est apud uenarros et usque dertosam processit fugatis atque uictis sarracenis qui ipsam terram occupauerant
interea carolus rex matrem suam bertradam in italiam misit ad desiderium langobardorum regem et eius filiam in matrimonio accepit

[Garufi 150,14 - 150,15] rome uero post hec stephano papa defuncto et ad sanctum petrum sepulto hadrianus ei in pontificatu successit seditque annis xxiii

[Garufi 150,16 - 150,17] apud constantinopolim autem mortuo constantino persecutore successit ei leo qui et cazaris qui imperauit annis u
quo defuncto imperauit irene cum filio costantino

[Garufi 150,18 - 151,11] carolus autem francorum rex saxoniam aggredi bello statuit eamque sine mora ingressus ferro et igne cuncta depopulatus eresburgum ciuitatem cepit et idolum quod colebant cuius causa precipue uenerat euertit obsidibusque accepits in galliam reuersus est inuenitque legatos hadriani pape postulantes ut sibi et romane ecclesie subueniret quoniam insolentiam desiderii regis et langobardorum ferre non poterant
rex [Charta 182r]itaque carolus rebus que inter romanos et langobardos erant diligenti cura pertractans pro defensione romane ecclesie commota exercitus multitudine francorum et burgundionum alamannorum quoque nec non et sueuorum atque saxonum ac bipertito exercitu partim per montem iouis partim per montem cinisium italiam intrare contendit
superatoque alpium iugo desiderium regem frustra sibi resistere conantem commisso bello uicit atque fugauit ticinoque inclusum obsedit et in oppugnatione ciuitatis quia difficilis erat multum temporis spatium plura moliendo consumpsit
interea carolus dimisso ad oppugnandum ciuitatem exercitu ipse cum paucis romam uoti gratia proficiscitur
ueniens itaque a monte qui dicitur gaudii usque [Charta 151] ad sancti petri ecclesiam pedester properauit
hadrianus autem papa in gradibus sancti petri prestolatus est uenientem et usque ad confessionem sancti petri cum hymnis et laudibus et psalmis cum clericis simul ac romanis iudicibus ut mos est decenter illum deduxit
at ille potentissimus rex offerens beato petro multa donaria promittensque eius uicario fidem et debitam reuerentiam patriciatus honore a romanis est sublimatus
et cum peractis uotis ad exercitum fuisset reuersus fatigatam [Charta 182v]longa obsidione ciuitatem ad deditionem compulit quam cetere ciuitates secute caroli regis potestati se subdiderunt
ex illo quippe die dici meruit rex francorum ac langobardorum et patricius romanorum
at rex fubacta et pro tempore sibi ordinata italia omnibusque beato petro ac domno pape que a langobardis erepta fuerant restitutis in galliam reuertitur ducens captiuum desiderium regem erat autem hic multis exosus

[Garufi 151,12 - 151,14] adalgisius autem eiusdem desiderii filius desperatis patrie rebus relicta italia in greciam ad constantinum imperatorem se contulit ibique patriciatus ordinem atque honorem consenuit
sicque reges ex langobardis cum eorum historia defecerunt

[Garufi 151,15 - 151,23] paulus uero diaconus qui langobardorum scripsit historiam postquam a carolo rege bis ac tertio per se suosque rogatus ut eum diligeret et desiderium nuper regem obliuisceretur honorabiliter enim circa se precipua familiaritate ac dilectione illum habere cupiebat eiusque monitis nullo modo acquiesceret magis exilium elegit perpeti quam cum eo esse qui amicum suum et dominum in captione tenebat
dicebat enim se mutari non posse
fuerat quippe pernimium regi desiderio carus
qui cum in insula quadam iussione regis exulasset tandem arechis [Charta 183r]beneuentanorum dux qui alteram filiam desiderii regis nomine adelperga habebat uxorem fecit illum ad se uenire sibique honorabiliter cum omni diligentia quoadusque uiueret adesse precepit

[Garufi 151,24 - 152,20] rex autem carolus de filia desiderii regis quam uxore habuit posteaque dimisit filium habuit nomine carolum et de ildegarda quam postea ex gente sueuorum duxit uxorem habuit filios pipinum et ludouicum et filias ratrudem et bertam et gislam aliasque filias tres
subacta uero italia carolus rex saxonicum bellum quod intermissum uidebatur repetiit quod per xxxui annos contractum est
poterat siquidem citius finiri si saxonicum hoc perfidia pateretur perfida quippe gens est ac diffraga
difficile dictu est quotiens superati ac supplices se regi dederunt imperata facturos polliciti sunt et per sacramentum firmauerunt obsides qui imperabantur absque dilatione dederunt
aliquotiens ita domiti et emolliti ut etiam cultum demonum dimittere et christiane religioni se subdere uelle promitterent
sed sicut [Charta 152] ad hec facienda aliquotiens proni sic ad eadem peruertenda semper fuere precipites quippe cum post inchoatum bellum uix ullus annus exactus sit quo non ab eis huiuscemodi facta sit rebellionis permutatio
sed magnanimitas regis et perpetua tam [Charta 183v]in aduersis quam in prosperis mentis constantia nulla eorum mutabilitate uel uinci poterat uel ab his que agere ceperat defatigari
ter namque cum eis conflixit semel quidem apud guisaram fluuium in eo loco qui brunesber uocatur secundo autem in loco qui theotmelli uocatur tertio uero in finibus guestfalorum
his tribus proeliis saxones ita profligati ac deuicti sunt ut ulterius regi resistere non auderent
qui cum in saxonia esset legati regis danorum ad eum pro pacis causa uenerunt qua composita dispositisque congrua confiniorum loca presidiis hispaniam quam maximo poterat belli apparatu aggreditur saltuque pyrenei superato omnibusque que adierat oppidis atque castellis in deditionem acceptis cum exercitu recertitur
subegit et britones illos etiam qui ad occidentem in extrema quadam parte gallie super litus oceani resident
per idem tempus carolus rex italiam cum exercitu ingressus ac per romam iter agens capuam usque campanie urbem accessit ibique castris positis bellum beneuentanis nisi dederentur comminatus est
arichis autem beneuentanorum dux intenionem regis salubri consilio preuenit nam relicto beneuento in salernum ciuitatem uenit munitiorem se contulit
missaque legatione filios suos romoaldum et grimoaldum cum magna pecunia obtulit regi promittens se ad omnia que imperarentur [Charta 184r]obediturum cuius precibus rex ut ei mos erat annuens diuini etiam timoris respectu bello abstinuit et minore ducis filio obfidatus gratia suscepto maiorem patri remisit
accepit insuper a populo obsides xii

[Garufi 152,21 - 152,26] arechis autem qui hactenus beneuentanorum dux nominabatur hic idem postea primum appellatus est princeps beneuenti atque salerni
quo defuncto successit ei grimoaldus filius eius
dehinc alius grimoaldus princeps
deinde sico princeps et sic ceteri ipsius ciuitatis successores per multa annorum curricula principes sunt nuncupati
nam antea ex quo alboin langobardorum rex italiam ingrediens ac uniuersas italie prouincias sue ditioni componens omnes beneuentanorum rectores dicti sunt duce quorum primus dux nominatus est zotto

[Garufi 152,27 - 153,4] rex itaque carolus rebus capuanorum et beneuentanorum apulie quoque et calabrie totiusque italie sibi pro tempore ordinatis uenit romam
dehinc in galliam reuersus est congregatoque ingenti exercitu baioariam petiit cumque super lethum fluuium qui alamannos et baioarios dirimit cum exercitu consedisset baioarie dux nomine tasillo quamuis male in rege conscius cum ualida manu populi sui uenit supplex ac ueniam sibi dari deprecatus est
sed rex sicut erat mitissimus et clemens ei pepercit accepitque ab eo xii obsides [Charta 184v] populo terre ei per sacramentum firmato in franciam reuersus est
non post multum uero temporis dum conuentum uauassorum suorum more solito rex adesse iussisset predictus tasillo dux multis criminibus etiam crimine maiestatis est acusatus
ut autem coram omnibus de his que sibi obiciebantur conuictus est uno omnium assensu ut maiestatis reus capitali [Charta 153] sententia est damnatus
sed clementia regis licet morti addictum liberare curauit nam mutato habitu in monasterium missus est
baioarii quoque qui perfidie huius et fraudis conscii et consentanei reperti sunt exilio per diuersa loca relegantur nullusque eorum morte damnatus est

[Garufi 153,5 - 154,6] est natio quedam sclauenorum sedens super litus oceani que propria lingua welatabi francica autem uultzi uocatur francis semper inimica finitimosque suos bello premere solebat
cuius insolentiam rex diu non ferens bello eam aggredi statuit
comparatoque exercitu apud coloniam rhenum transiit inde per saxoniam iter agens ac per albiam fluuium transiens uultzorum terram ingreditur cunctaque ferro et igni uastari iussit
sed gens illa quamuis bellicosa impetum regis sustinere non ualuit
eorum quippe primates et reguli cum uniuerso populo omnes se regi subdiderunt et fidem se regi seruaturos iureiurando promiserunt
deinde [Charta 185r]omnes barbaras ac feras nationes que inter renum et salam fluuios
oceanumque ac danubium posite lingua quidem pene dissimiles moribus uero atque habitu ualue dissimiles germaniam incolunt ita perdomuit ut eas tributarias dimitteret inter quas precipue sunt welatabi sorabi obodriti boemani
quibus subactis sibique sacramento firmatis eadem uia qua uenerat in franciam reuersus est
quo tempore apud baioariam comparatis copiis et commeatibus firmatis carolus rex ut hunnis uel auaribus bellum inferret bipertito exercitu cum filiis suis pipino et ludouico nec non et carolo circa utramque danubii ripam cepit iter baioariis in nauibus per aquam fluminis commeatus deferentibus ac sic prima castra super anisum fluuium posita sunt
nam is fluuius inter baioariorum atque hunnorum terminos medius currit
plura quippe in eadem regione prelia ab eo gesta sunt in quibus multum sanguinis effusum est
tunc ipse carolus rex pontem naualem in danubio quo ad bellum hunnorum uteretur edificauit
deuictis igitur hunnis eorumque regno destructo direptis pene omnibus hunnorum opibus per commagenos simili modo transiens ferro et igni pene cuncta uastauit
sicque peragrata ac deuastata maxima ex parte pannonia et apposita in altera [Charta 185v]danubii parte dacia histria quoque et luburnia atque dalmatia exceptis maritimis ciuitatibus quas ob amicitiam et ictum cum eo fedus imperatorem constantinopolitanum habere permisit ipse rex cum incolumi exercitu francorum per sabariam in baioariam se recepit
dehinc in regrinum ciuitatem que nunc reganesburg uocatur uenit in qua ciuitate rex episcoporum conuentum congregauit propter felicem episcopum argellis ciuitatis in pyrenei montis iugo site
hic namque episcopus natione hispanus contra ecclesie catholice fidem dogmatizabat dei filium non proprium esse patris sed adoptiuum
qui non [Charta 154] solum in cospectu concilii sed etiam cum in presentia hadriani pape romam missus esset apostolica auctoritate damnatus est
at uero rome hadriano papa defuncto leo tertius qui sermocinarius est appellatus romanum pontificatum suscepit
qui mox per legatos suos claues confessionis sancti petri ac uexillum romane urbis regi carolo misit rogans ut aliquem de suis optimatibus mitteret qui populum romanum ad suam fidem atque subiectionem sacramento firmaret

[Garufi 154,7 - 154,8] tunc legati adelfonsi regi asturie atque gallicie pacem petentes regi carolo maxima dona detulerunt quorum quidem petitionibus annuens eos in pace dimisit

[Garufi 154,9 - 155,34] his autem diebus apud constantinopolim constantinus filius hyrene im[Charta 186r]peratricis a suis comprehensus est et excecatus
rome uero leo papa ut hystoriis francorum legitur cum ad letaniam procedens de lateranis pergeret a romanis captus et erutis oculis ut quibusdam uisum est lingua quoque amputata nudus ac semiuiuus in monasterium missus est
dehinc ad regem deductus et ualde ut uicarius sancti petri honorifice susceptus et cum ei cuncta propter que uenerat intimasset rex pre nimio cordis dolore fleuit statimque legatos suos romam misit et cum honore eum in locum suum restituit
sedit autem leo papa annis xx
mensibus u
rex tamen iter suum quod in saxoniam facere disposuerat non omisit nam more solito propter contundendam perfide gentis contumaciam saxoniam uastaturus intrauit nec destitit priusquam omnes terminos eius peragrasset
nam usque ad ultimos fines eius qua inter albiam et wisuram fluuios oceano alluitur accessit omnesque qui trans labiam habitant saxones cum mulieribus et infantibus transtulit in franciam
ultimum uero contra normannos qui dani uocantur piraticam exercentes et maiori classe litora gallie atque germanie uastantes bellum ab eo susceptum est ii iam abodritos uicinos suos sibi subegerant frisiamque ac saxoniam bellis iam plurimis fatigauerant
normannis pene sibi subactis classem in mari constituit [Charta 186v]presidia ad contuendum sibi regnum disposuit rebusque pro rerum opportunitatibus dispositis per oceani litus iter agens britonum prouinciam plerumque sibi rebellantem totam domuit essetque sibi in fide subacta nisi illius infide gentis instabilitas atque perfidia cito aliorum more se solito commutasset
et propterea carolus rex eosdem britones tributarios fecit quibus domitis in franciam reuertitur
rex autem cum aquisgrani reuersus esset in italiam cum exercitu rauennam et usque anconam uenit
deinde romam profiscitur ibique honorifice a clero et populo cum gaudio susceptus est
cumque de inuestigandis que pontifici obiciebantur criminibus perquireret et nullus eorum criminum probator esse uoluisset ipse pontifex coram omni populo in ecclesia beati petri ad euangelia se purgauit
rex autem cum die natalis domini ad missarum solemnia in basilica beati petri apostoli coram altari assisteret leo papa coronam capiti eius imposuit cuncto populo romano acclamante carolo augusto a deo coronato magno et pacifico imperatori romanorum uita et uittoria
post quas laudes more antiquorum principum ab eodem pontifice adoratus est ac deinde omisso patricii nomine imperator et augustus appellatus est
filium uero eius pipinum in regem unxit unxit etiam et ludouicum fratrem eius minorem [Charta 187r]quibus et coronas imposuit similiter et carolum unxit qui maior natu erat
et [Charta 155] pipinum quidem in langobardia ludouicum in aquitania carolum uero in saxonia et super uultzos constituit
post paucos uero dies iubente carolo imperatore ii qui eundem pontificem deposuerant in iudicium adducti et habita de eis questione secundum legem romanam ut maiestatis rei capite dampnati sunt tam ii qui huius facinoris participes fuerunt quam pro omnibus aliis papa pio affectu apud imperatorem intercessit nam et uita et membrorum integritas eis concessa est ceteri pro facinoris magnitudine exilio sunt deportati
ordinatis igitur romane urbis et apostolici totiusque italie non tam publicis sed ecclesiasticis ac priuatis rebus in galliam ad hyemandum reuersus est
moris siquidem ei erat ut nisi ineuitabili necessitate preueniente ubi natalem domini ibidem et pascha celebrarent et plerumque aquisgrani
tunc hyrene imperatrix de constantinopolim misit legatos suos carolo imperatori propter pacem confirmandam inter francos et grecos et statuta pace legatos ipsos dimisit
greci uero post hec hyrene deposuerunt et nicephorum imperatorem fecerunt
eo tempore carolus imperator in corsicam insulam contra mauros classem misit eamque ab eis liberauit
hic autem edificauit basilicam dei genitricis [Charta 187v]marie aquisgrani opere mirabili
apud maguntiam quoque in reno flumine pontem fecit quingentorum passuum longitudinis nam tanta est ibi fluminis latitudo
interea pipinus rex caroli imperatoris filius beneuentanorum subacta prouincia ceterisque italie rebus compositis ad patrem uenit
carolus autem alius subacta sclauorum prouincia editicatis super albim fluuium ultra saxones duobus castellis ad quos a patre directus fuerat ad eum reuersus est
ludouicus uero capta barcinona ciuitate que in hispanico limine sita est subactaque dertosa que est in ripa hyberis fluminis cum plurimis circumadiacentibus ad patrem rediit
eodem tempore iiiiiu
nonas septembris fuit eclypsis lune
eodem anno ii
kalendas februarii cum luna erat xui
stella iouis per eandem lunam transire uisa est
et idibus februarii fuit eclypsis solis media die
iterum iiiiiu
kal
martii fuit eclypsis lune
mense augusti xi
kal
septembris eclypsis lune facta est hora noctis tertia
interea pipinus rex italie caroli imperatoris filius diem obiit
eodem anno sol et luna bis defecerunt sol quidem uii
idus iunii et ii
kal
decembris luna uero xi
kal
iulii et xuiii
kalend
ianuarii
cum imperator aquisgrani resideret duas accepit legationes pro pace petenda una quidem nicephori constantinopolitani imperatoris altera uero regis danorum et pace firma[Charta 188r]ta misit eos a se nec multo post carolus filius imperatoris qui maior natu erat defunctus est
preterea nicephorus imperator constantinopolitanus post multas et insignes uictorias in mesia prouincia commisso cum bulgaris prelio moritur
et michael curopalates gener eius imperator factus est
hic ad imperatorem carolum pro pace petenda direxit quod et leo papa satis laudauit
tunc fuit solis eclypsis idus maii post meridiem
eodem anno leo papa obiit

[Garufi 155,35 - 156,8] et stephanus diaconus ei papa successit qui sedit annis uii mensibus iii
carolus imperator [Charta 156] habito generali conuentu cum aquisgrani hyemaret amalarium treuerensem episcopum et petrum abbatem nonantulas constantinopolim misit propter pacem cum michele confirmandam
tunc etiam filium suum ludouicum aquitanie regem cum imposita sibi corona imperialis nominis sibi consortem fecit
bernardum nepotem suum filium pipini regis filii sui regem constituit et ad contuendam italiam misit
qui ueniens pactum cum grimoaldo tunc beneuentanorum duce firmauit eo modo quo et pipinus pater eius scilicet ut beneuentani tributum singulis annis septem milia solidorum darent quod etiam ludouicus imperator postea pacto confirmauit

[Garufi 156,9 - 156,11] et michael constantinopolitanus imperator [Charta 188v]bulgaros bello appetens haud prosperis successibus domum reuersus deposito diademate monachus efficitur in cuius locum leo armenus barde patricii filius imperator constituitur

[Garufi 156,12 - 157,28] anno ab incarnatione domini nostri iesu christi dcccxiiiiiu indictione uii carolus imperator dum aquisgrani hiemaret obiit anno etatis sue lxxi regni autem xluii subateque italie xlii
ex quo uero imperator et augustus est appellatus anno xiiiiiu
auxit etiam carolus imperator gloriam regni sui quibusdam regibus ac gentibus per amicitiam sibi conciliatis
adeo nanque adefonsium gallicie atque asturiem regem societate deuinxit ut cum is ad eum litteras uel legatos mitteret non aliter se apud illum quam proprium filium suum appellari iuberet
scotorum quoque reges sic habuit ad suam uoluntatem per munificentiam inclinatos ut eum numquam aliter nisi dominum seque subditos et seruos eius pronuntiarent
cum aaron rege persarum qui excepta india totum pene tenebat orientem talem habuit in amicitia concordiam ut omnium qui in toto orbe terrarum erant regum ac principum amicitie eum rex ipse preponeret solumque illum honore ac munificentia sibi colendum iudicaret
per legatos quoque suos inter uestes et aromata et ceteras orentalium terrarum opes ingentia illi [Charta 189r]dona direxit cum ei ante paucos annos miserit elephantem unum uiuum quem solum habebat
concessit eidem imperatori sacratissimum locum in quo est saluatoris nostri sepulchrum ut illius potestati adscriberetur
ipse autem imperator per singulos annos plurima ad eundem locum donaria mittebant
imperatores etiam constantinopolitani nicephorus michael et leo ultro amicitiam et societatem eius expetentes multotiens ad eum cum muneribus complures misere legatos cum quibus tamen propter susceptum a se imperatoris nomen et ob hoc quasi qui imperium eis eripere uellet ualde suspectum fedus firmissimum statuit ut nulla inter partes cuiuslibet scandali remaneret occasio
erat enim in amicitiis optime temperatus ut eas et facile admitteret et constantissime retineret
ceterum per omne uite sue tempus ita cum summo omnium amore atque fauore et domini et foris conuersatus est ut numquam ei uel minima iniuste seueritatis a quoquam fuisset obiecta
religionem christianam qua ab infantia fuerat imbutus sanctissime et cum summa pietate coluit ecclesiam mane et uespere item ac nocturnis horis et [Charta 157] sacrificii tempore quo eum ualitudo permiserat impigre frequentabat curabatque magnopere ut omnia que in ecclesia gerebantur magna fierent honestate
amabat peregrinos et in eis [Charta 189v]suscipiendis magnam habebat curam ita adeo ut eorum multitudo non solum palatio uerum etiam regno uideretur onerosa ipse pre magnitudine animi huiusismodi pondere minime grauabatur
corpore fuit amplo atque robusto statura eminenti que tamen iustam non excederet nam septem suorum pedum proceritatem eius constat habuisse apice capitis rotundo oculis pregrandibus ac uegetis naso paululum mediocritatem excedenti canitie pulchra facie leta et hilari uoce clara incessu firmo totaque corporis habitudine uirili uestitu patrio idest francisco utebatur ad corpus camisia linea et feminalibus lineis tunica uero que limbo serico utebatur tibialiis quoque cum falciolis crura et pedes calciamentis constringebat amphiballo uenero amictus et gladio semper accinctus
peregrina uero indumenta quamuis pulcerrima respuebat nec umquam eis indui patiebatur
in festiuitatibus quidem precipuis ueste auro texta gemmisque et calciamentis gemmatis diademate quoque ex auro et gemmis ornatus incedebat et gemmato ense aliis autem diebus habitus eius parum a communi ac plebeio distabat
in cibo temperatus in potu temperatior inter cenandum nunquam hystriones sed aut sapientem aut lectionem audiebat legebantur ei historie et antiquorum res [Charta 190r]geste ac libri precipue sancti augustini in his precipue delectabatur
erat eloquentia copiosus et exuberans poteratque quidquid uellet apertissime exprimere latinam linguam ita didicit ut ea tanquam patria uteretur
artes liberales studiosissime coluit litterarumque sapientes plurimum ueneratus magnis ditabat muneribus
circa pauperes sustentandos et gratuitam liberalitatem quam greci elemosynam uocant ita deuotissimus extitit ut non solum in patria et in regno suo id facere curauerit uerum trans maria in syria et egypto atque africa hierosolymis alexandrie atque carthagini ubicumque christianos in paupertate uiuere compererat penurie eorum compatiens pecuniam mittere solebat
sacra ac uenerabilia loca colebat et precipue romanam ecclesiam in cuius donaria magna uis pecunie tam in auro quam in argento nec non et gemmis ab illo congesta est cuius quidem pontificibus multa munera largitus est
in omnibus tamen quibus regnauit annis quater tantum uoti causa romam profectus est

[Garufi 157,29 - 158,2] prosapia siquidem regum a beato arnulpho usque ad carolum imperatorem ut in francorum habetur historiis sic annotatur buotgisius illuster uir genuit ansgisum ansgisus genuit pipinum maiorem domus pipinus genuit carolum ducem carolus dux genuit [Charta 158] pipinum regem pipinus quoque rex genuit carolum regem [Charta 190v]famosissimum et primum francorum imperatorem

[Garufi 158,3 - 158,11] ludouicus filius eius omnium francorum consensu patri imperator succedens administrationem regni potenter clementerque curauit
hic autem propter rebelliones in saxoniam properans ad welatabos et usque ad litus oceani cum exercitu uenit quibus domitis obsidibusque acceptis in galliam reuersus est et filios lotharium quidem in baioariam pipinum uero in aquitaniam misit alios uero filios suos ludouicum et carolum adhuc puerulos secum retinuit
quo tempore leo constantinopolitanus imperator qui michaeli successerat legatos pro pace confirmanda imperatori ludouico misit ipse autem leo imperator anno imperii sui uii factione michaelis comitis domesticorum in palatio interemptus est et idem michael imperium arripuit

[Garufi 158,12 - 158,12] interea stephanus papa diem obiit annos pontificatus sui uii et mens
iii

[Garufi 158,13 - 158,15] quo defuncto pascalis successit in cuius electionem ludouicus imperator postquam de eo sibi legatio fuerat assensum dedit
hic autem rome edificauit ecclesiam in honore beate marie que dominica nominatur quam etiam marmoris uestiuit sedit annos ui

[Garufi 158,16 - 158,16] eo defuncto successit eugenius qui penitentialem librum composuit

[Garufi 158,17 - 159,3] at uero pipinus iussu patris guasconiam cum exercitu ingressus sublatis ex ea seditiosis totam ipsam prouin[Charta 191r]ciam ita placauit ut nullus in ea rebellis remansisse uideretur imperator ludouicus copiis adunatis redonas ciuitate capta que terminis est brittanie contigua brittaniam ingressus totam ferro et ignibus deuastans sibi subegit qua subacta obsidibusque receptis rotomagum est reuersus
ibi predicti michaelis imperatoris ad eum cum muneribus causa firmande pacis legati uenerunt et ea sancita sunt reuersi
sequenti uero anno mense iunio in territorio augustidunensi aere in tempestate mutato ingens fragmentum ex glacie simul cum grandine cecidit cuius longitudo xu latitudo uii grossitudo duos pedes habuisse dicitur
ludouicus imperator dum aquisgrani conuentum haberet legatos de normannia uenientes similiter et legatos danorum atque frisiorum nec non et uultzorum hispanieque et adelphonsi regis galliciarum regis etiam sarracenorum omnes quidem pacem petentes ac singulos dona deferentes recepit quos et in pace dimisit
tunc filiis suis lothario quidem italiam pipino uero aquitaniam ludouico autem baioariam dono permisit carolum uero uirilibus armis idest ense cinxit caput eius regali corona insigniuit partemque regni idest neustriam ei tribuit monens eos omnes ut unanimes essent et se alterutro tuerentur lotha[Charta 191v]rio quoque coronam imposuit
his quoque temporibus in territorio tullense iuxta commerciacum uillam puella quedam annorum xii circiter post sacram communionem quam in pascha de manu sacerdotis sumendo perceperat primo quidem [Charta 159] pane deinde aliis omnibus cibis ac potibus abstinendo in tantum ieiunasse perhibetur ut nulla penitus corporis alimenta percipiens sine omni uictus desiderio plenum triennium compleuerit
quo tempore eugenius papa decessit

[Garufi 159,4 - 159,5] in cuius locum ualentinianus diaconus a romanis electus et consecratus uis decem menses in pontificatu compleuit hic autem ludouicum coronauit imperatorem

[Garufi 159,6 - 159,8] quo uita decedente gregorius presbyter tituli sancti marci a romanis electus sed non prius papa est ordinatus quam legatus ludouici imperatoris romam uenit et electionem populi qualis esset examinauit

[Garufi 159,9 - 159,25] ludouicus autem imperator natura clementissimus quamuis in magnis seculi sublimitatibus constitutus esset humilitate tamen altius eminebat qui in initio sui imperii causas ecclesiarum diligenti cura pertractans constituit ut christi ministri non essent humane seruituti obnoxii et unaqueque ecclesia suos haberet sumptus uiuendi communiter ne alicuius auaritia ministerio ecclesiastico ad proprium abuteretur questum nec propter inopiam cultus negligerentur diuini et hoc opere curauit similiter et per [Charta 192r]singula cenobia ordinauit stipendia monachorum elemosinarum etiam largitione plurimarum sed et seruorum christi orationum instantiam quibus semper se commendabat quotidie diuinitatem sibi placare studebat
hic anno eius imperii xui indictione uii sed et anno dominice incarnationis dcccxxx
apud aquisgranum iussit congregari synodum episcoporum catholicorumque et laudatorum uirorum clericorum ac laicorum propter statum atque utilitatem fidei maxime regiminis ecclesiarum dei presidente gregorio papa et inter multa que iuste et pie ibi statuta sunt in mandatis decretum est ut episcopi et clerici pretiosas exquisitasque uestes ac sericas aut bracteis aureis seu gemmis cultis oneratas deponerent nec ulterius talibus ornamentis uterentur similiter et pretiosa cingula siue huiusmodi pretiosa ac deaurata calciamenta monstro namque simili dicitur et impietatis crimini deputatur si ecclesiastice familie deputatus aspirare conetur ad huiusmodi pompe secularis gloriam

[Garufi 159,26 - 159,28] anno dominice incarnationis dcccxxxuiii indictione ii corpus beati bartholomei apostoli de lypari insula in beneuentum translatum est principante tunc in eadem ciuitate sicardo quinto iam beneuentanorum principe filio siconis principis

[Garufi 159,29 - 160,10] anno dominice incarnationis dcccxl indictione iii [Charta 192v]ludouicus imperator obiit anno uite sue lxiiiiiu imperii uero xxuii aquitanie autem prefuit per annos xxxui sepultusque est metis in basilica sancti arnulphi
eodem anno facta est eclypsis solis feria iiiiiu ante ascensionem domini hora diei nona ii
nonas madii
uergente igitur anno in die [Charta 160] ascensionis domini apud fontanetum in burgundia fit bellum a quattuor filiis ipsius ludouici carolo scilicet lothario ludouico atque pipino ubi multus effusus est sanguis humanus
ex quibus carolus qui appellatur caluus regnum francorum et postmodum imperium romanorum optinuit lotharius uero italiam et eam partem gallie sibi uendicauit que usque in hodiernum diem ex suo nomine lotharii regnum appellatur ludouicus autem burgundiam deinde germanie regnum sibi uendicauit pipinus uero aquitaniam possedit
post quattuor annos gens normannica galliam irrumpens parisius usque uenit monasteriumque beati germani depopulata est quorum dux ragenasius nomine sub principe horich hanc deuastationem peragens post triduum expirauit
ceteri uero raptores et uiolatores sancti loci disenterie morbo perierunt

[Garufi 160,11 - 160,11] interea rome gregorius papa diem obiit

[Garufi 160,12 - 160,14] et successit ei in pontificatus honorem sergius seditque annis iii
cuius temporibus sarraceni [Charta 193r]deuastauerunt italiam
tunc quoque diuisus est principatus beneuenti atque salerni et beneuenti quidem princeps radelchis salerni uero sikenolfus factus est princeps

[Garufi 160,15 - 160,24] rome uero sergio papa defuncto leo quartus successit in romanum pontificatum seditque annis uiii
hic autem ludouicum lotharii filium coronauit imperatorem quique etiam edificauit ciuitatem que hodie porticus nominatur quam leoninam de nomine suo appellauit
hic fecit ciborium super altare sancti petri argenteum et ante ipsum altare tabulam auream mira gemmarum uarietate distinctam et iuxta altare crucem auream et regulas confessionis argenteas et portas ecclesie argenteas
hic edificauit ecclesiam rome que hodie dicitur sancta maria noua et ecclesiam sanctorum iiiiiu coronatorum
hic idem ut in pontificali legitur inuidiose super quibusdam criminibus pulsatus synodum congregauit et se iuramento innoxium demonstrauit
hic quoque a romanis orbatus est qui licet orbatus quandiu tamen uixit romanam gubernauit ecclesiam

[Garufi 160,25 - 161,1] anno dominice incarnationic dccclu corpus beati uincentii a ualentia yspanie ciuitate per quemdam monachum in galliam deportatum est et apud monasterium beati benedicti in gallia quod castrum uocatur situm in pago al[Charta 193v]biensium conditum
per idem [Charta 161] tempus defuncto leone romano pontifice benedictus papalem cathedram sedit annis ii

[Garufi 161,2 - 161,8] quo defuncto nicolaus pontificali cathedra sublimatus est seditque annis ix
iste michaelem excommunicauit constantinopolitanum imperatorem propter ignatii patriarche iniustam depositionem excommunicauitque lotharium regem propter gualderade pellicis sue societatem
non multo post idem lotharius rex per italiam ueniens romam accepta penitentia mortuus est
cui ludouicus nepos eius genitus uero caroli imperatoris in imperium italie substituitur in gallia autem eiusdem lotarii regnum carolus et ludouicus germanie rex inter se diuidunt

[Garufi 161,9 - 161,14] anno dominice incarnationis dccclui basilius cognomento paracemomenus quem michael grecorum imperator in consortium imperii constantinopolitani ascirerat eumdem michaelem dolo interfecit et imperium sibi arripuit
eodem anno sarracenorum exercitus ad ecclesiam sancti michaelis in monte gargano perrexerunt et multos qui ad orationem conuenerant depredantes redierunt
interea rome nicolaus papa defungitur et successit ei hadrianus qui sedit annis u

[Garufi 161,15 - 161,22] anno dominice incarnationis dccclxxi carolus imperator uienna in sua potestate accepta nordman[Charta 194r]nos perdomuit accipiens obsides quales quesiuit
ludouicus autem frater eius germanie rex habuit filios ludouicum et carolum et carlomannum
ludouicus uero italie imperator die pentecostes rome apud lateranense palatium ab hadriano papa coronatus est
hic hoste collecta capuam uenit et per beneuentum in apuliam cuncta sibi componens qui non multo post mortuus est
eodem anno ludouicus germanie rex filium suum carolum in italiam misit qui eam optinuit
quo tempore basilius pater constantini et leonis constantinopolitanum regebunt imperium